Imvelaphi engaziwa yemifanekiso engaqondakali yakwaNomoli

Izakhamuzi zaseSierra Leone, e-Afrika, zazifuna amadayimane lapho zithola iqoqo lemifanekiso yamatshe emangalisayo ebonisa izinhlanga ezihlukahlukene zabantu futhi, kwezinye izimo, izidalwa ezingabantu. Lezi zibalo zindala kakhulu, mhlawumbe zibuyela emuva ku-17,000 BC, ngokusho kwezinye izilinganiso.

Imvelaphi engaziwa yemifanekiso engaqondakali yakwaNomoli 1
Inombolo ye-Soapstone "Nomoli" yaseSierra Leone (eNtshonalanga Afrika). © Wikimedia Commons

Kodwa-ke, ezinye izici zezibalo, njengamazinga okushisa aphakeme ancibilika adingekayo ukuze zidalwe kanye nokuba khona kwensimbi eguqulelwe zibe amabhola ayindilinga ngokuphelele, ziphakamisa ukuthi zakhiwe impucuko ebingathathwa njengethuthuke kakhulu ngesikhathi sayo uma yakhiwe nxazonke. 17,000 BC.

Sekukonke, ukutholakala kuphakamisa ukukhathazeka okuthakazelisayo mayelana nokuthi izithombe eziqoshiwe zikaNomoli zenziwa kanjani futhi nini, kanye nokuthi iyiphi indima okungenzeka zayenza kubantu abazenzayo.

Lezi zithombe zishiwo kumasiko amaningana amadala eSierra Leone. Izingelosi, abantu basendulo babecabanga, ngaphambili zazihlala eZulwini. Njengesijeziso sokuziphatha kwabo okubi, uNkulunkulu waguqula izingelosi zaba abantu futhi wazithumela eMhlabeni.

Izibalo zikaNomoli zisebenza njengezithombe zalezo zibalo, futhi njengesikhumbuzo sokuthi zaxoshwa kanjani eZulwini futhi zathunyelwa eMhlabeni ukuze ziphile njengabantu. Enye inganekwane ithi lezi zithombe zimelela amakhosi angaphambili nezinduna zesifunda saseSierra Leone, nokuthi abantu baseTemne basendaweni babezokwenza imikhosi lapho babephatha khona izibalo njengokungathi bangabaholi basendulo.

AbakwaTemne bagcine bexoshwa endaweni ngesikhathi ihlaselwa amaMende, kwalahleka amasiko ahlanganisa abakwaNomoli. Nakuba izinganekwane ezihlukahlukene zingase zinikeze ukuqonda okuthile ngemvelaphi nezinjongo zezibalo, ayikho inganekwane eyodwa ekhonjwe ngokuqinisekile njengomthombo wezithombe.

Namuhla, abanye abantu bomdabu eSierra Leone babheka lezi zithombe njengezithombe zenhlanhla, ezihloselwe ukuba ngabaqaphi. Babeka lezi zithombe ezingadini nasemasimini ngethemba lokuthola inala yesivuno. Kwezinye izimo, ngezikhathi zokuvuna okubi, izithombe zikaNomoli zishaywa ngokwesiko njengesijeziso.

Imvelaphi engaziwa yemifanekiso engaqondakali yakwaNomoli 2
Umfanekiso Ohlezi (Nomoli). Isizinda Esisesidlangalaleni

Kunokwehluka okuningi kwezakhiwo ezibonakalayo kanye nokubukeka kwezithombe eziningi zakwaNomoli. Ziqoshwe ngezinto ezihlukene, okuhlanganisa itshe lensipho, izinyo lendlovu, negwadle. Ezinye izingcezu zincane, kanti ezinkulu zifinyelela ubude obungama-intshi angu-11.

Ziyahlukahluka ngombala, kusukela komhlophe kuye kophuzi, onsundu noma oluhlaza. Izibalo zingabantu ikakhulukazi, izici zazo zibonisa izinhlanga eziningi zabantu. Kodwa-ke, ezinye zezibalo zisesimweni somuntu - ingxube yabantu nezilwane.

Imvelaphi engaziwa yemifanekiso engaqondakali yakwaNomoli 3
Izifanekiso zabantu nezilwane ezibukeka zikaNomoli, iBritish Museum. © Wikimedia Commons

Kwezinye izimo, lezi zithombe ziveza umzimba womuntu onekhanda lesibankwa, ngokuphambene nalokho. Ezinye izilwane ezimelelwe zihlanganisa izindlovu, izingwe nezinkawu. Izibalo zivame ukungalingani, amakhanda abe makhulu uma kuqhathaniswa nobukhulu bomzimba.

Esinye isifanekiso sibonisa umfanekiso womuntu egibele ngemuva kwendlovu, umuntu ebonakala emkhulu kakhulu ngosayizi kunendlovu. Ingabe lokhu kuwumfanekiso wezinganekwane zase-Afrika zasendulo, noma kumane kuwumfanekiso ongokomfanekiso wendoda egibele indlovu engabalulekile ebekwe usayizi ohlobene walezi zinto ezimbili? Omunye wemifanekiso ejwayeleke kakhulu yezithombe zikaNomoli isithombe somuntu omdala obukeka ethukile ephelezelwa ingane.

Imvelaphi engaziwa yemifanekiso engaqondakali yakwaNomoli 4
Kwesokunxele: Umfanekiso kaNomoli onekhanda lesibankwa nomzimba womuntu. Kwesokudla: Umuntu ogibele indlovu, ngosayizi ongalingani. © Isizinda Somphakathi

Ukwakhiwa kwezithombe eziqoshiwe zakwaNomoli kuyindida, njengoba izindlela ezidingekayo ukuze kwakhiwe izibalo ezinjalo azihambelani nesikhathi lapho izibalo zaqala khona.

Lapho esinye sezithombe sivuleka savuleka, kwatholakala ibhola lensimbi elincane, eliyindilinga ngokuphelele, elalingadinga ubuchwepheshe bokubumba obuyinkimbinkimbi kanye nekhono lokudala amazinga okushisa aphakeme kakhulu ancibilika.

Abanye baphikisa ngokuthi izithombe eziqoshiwe zikaNomoli zibonisa ukuthi umphakathi wasendulo wawukhona owawuyinkimbinkimbi kakhulu futhi uyinkimbinkimbi kunalokho okwakufanele ube njalo.

Izimbulunga zensimbi zakhiwe ngazo zombili i-chromium nensimbi, ngokusho kwabacwaningi. Lokhu ukutholakala okungavamile okunikezwe ukuthi ukukhiqizwa kokuqala okubhaliwe kwensimbi kwenzeka cishe ngo-2000 BC. Uma le mifanekiso eqoshiwe eyahlehlela ku-17,000 BC ilungile, kungenzeka kanjani ukuthi abaklami bezithombe zikaNomoli babesebenzisa futhi besebenzisa insimbi eminyakeni eyi-15,000 edlule?

Nakuba izibalo zihluka ngokuma nomusa, zinokubukeka okungaguquki okuphakamisa umsebenzi owabiwe. Nokho, leyo nhloso akwaziwa. Ngokusho komqaphi uFrederick Lamp, imifanekiso yayiyingxenye yesiko nesiko lamaTemne ngaphambi kokuhlasela kwamaMende, kodwa isiko lalahleka lapho imiphakathi ithuthwa.

Ngenxa yokukhathazeka okuningi nokungaqondakali, akucaci noma sizoke sibe nezimpendulo eziqondile mayelana nosuku lwezibalo zikaNomoli, ukuvela kwayo, kanye nomsebenzi. Okwamanje, ziyisithombe esimangalisayo sempucuko yasendulo eyafika ngaphambi kwalabo abahlala eSierra Leone.