Ile larubawa jẹ ile si diẹ ninu awọn iyalẹnu ayaworan ti o yanilenu julọ lori Earth, ṣugbọn o wa ni jade pe itan-akọọlẹ ọlọrọ rẹ gbooro pupọ ju awọn ẹya ti eniyan ṣe.
Iwadi tuntun ti fi han pe awọn ohun-ọṣọ apata 8,000 ọdun ti a rii ni agbegbe le jẹ awọn awoṣe megastructure ti atijọ julọ ni agbaye. Awọn fifin wọnyi, eyiti o ṣe afihan awọn irawọ ati awọn ila, le ti jẹ aṣoju fun awọn ẹgẹ ode ti o wa nitosi, ṣiṣe wọn ni awọn aworan apẹrẹ-iwọn-akọkọ lailai ninu itan-akọọlẹ eniyan.
Àwọn ilé iṣẹ́ wọ̀nyí, tí wọ́n mọ̀ sí aṣálẹ̀, ni àwọn awalẹ̀pìtàn ṣàwárí ní nǹkan bí ọgọ́rùn-ún ọdún sẹ́yìn nígbà tí fọ́tò ọkọ̀ òfuurufú bẹ̀rẹ̀ sí í gbéra. Kites jẹ awọn aaye nla ti ilẹ ti o yika nipasẹ awọn odi okuta kekere, pẹlu awọn pits lori inu ti o sunmọ eti.
Kites, eyiti a rii pupọ julọ ni Aarin Ila-oorun ati Aarin Ila-oorun, ni a ro pe o ti ṣiṣẹ bi awọn apade ẹranko tabi awọn ẹgẹ. Àwọn ọdẹ máa ń kó ẹran, irú bí àgbọ̀nrín, sínú pápá ọ̀nà tó gùn, tó sì há gádígádí níbi tí eré náà kò ti lè sá fún ògiri tàbí kòtò, èyí sì mú kí wọ́n rọrùn láti pa.
Kites ko le rii ni gbogbo wọn lati ilẹ nitori iwọn titobi wọn (apapọ ti o sunmọ agbegbe square ti awọn aaye bọọlu meji). Bibẹẹkọ, wiwa ti gbogbo eniyan, awọn fọto satẹlaiti ti o ga, gẹgẹbi awọn ti Google Earth pese, ti yara si ikẹkọ ti awọn aginju aginju ni ọdun mẹwa to kọja.
Iwaridii aipẹ ti awọn apẹrẹ bii ayaworan ti o wa ninu awọn apata ni Jordani ati Saudi Arabia ti fihan bi awọn eniyan Neolithic ṣe le ṣe apẹrẹ “awọn ẹgẹ-mega” wọnyi, gẹgẹ bi iwadii tuntun ti a tẹjade ninu iwe akọọlẹ naa. PLOS Ọkan Oṣu Karun ọjọ 17, ọdun 2023.
Awọn onkọwe iwadi naa lo awọn iṣiro mathematiki lati ṣe afiwe fọọmu ati iwọn awọn kites ti a mọ si awọn apẹrẹ kite ti apata-ge. Àpẹrẹ àkọ́kọ́ wọn jẹ́ monolith òkúta ọ̀tẹ̀ tí wọ́n gbẹ́ láti ibi Jibal al-Khashabiyeh ti Jọ́dánì.
Okuta ti o ga ni aijọju ẹsẹ 3 (80-centimeter) ṣe kanfasi ti o dara julọ fun awọn eniyan iṣaaju, ti o ni gigun, awọn laini kite-bi ti o mu awọn ẹranko lọ si ibi-apade ti o ni irisi irawọ pẹlu awọn irẹwẹsi bii ago mẹjọ ti o tọkasi awọn ẹgẹ ọfin.
Okuta naa ṣe ẹya awọn ara fifin pato, ṣugbọn ko ṣe akiyesi boya eniyan kan tabi ọpọlọpọ eniyan ni wọn ṣe, ni ibamu si iwadii akọkọ onkọwe Rémy Crassard, onimọ-jinlẹ kan ni Ile-iṣẹ Orilẹ-ede Faranse fun Iwadi Imọ-jinlẹ (CNRS).
Apeere keji, lati Wadi az-Zilliat ti Saudi Arabia, ṣe afihan awọn kites meji ti a gbẹ sinu apata okuta iyanrin nla kan ti o ga to ẹsẹ mejila ati ju ẹsẹ mẹjọ lọ (isunmọ 12 nipasẹ 8 mita). Botilẹjẹpe kii ṣe ni ọna kanna bi apẹrẹ kite Jordani, aworan atọka kite Saudi Arabia ni awọn laini awakọ, apade ti irawọ kan, ati awọn ami ami-ago mẹfa ni awọn opin awọn aaye.
Kites ni o wa notoriously soro lati ọjọ niwon ti won ti wa ni ṣe jade ti pebbles ati pits, eyi ti o tumo ti won ni gbogbo kù Organic ohun elo ti o le wa ni idanwo nipa lilo radiocarbon ibaṣepọ .
Ẹgbẹ naa gbagbọ pe awọn aaye meji wọnyi wa ni aijọju ọdun 8,000 sẹhin, ni ayika opin akoko Neolithic ni Arabia, ti o da lori awọn ibajọra pẹlu awọn kites agbegbe ti o sopọ pẹlu awọn gedegede ati awọn kuku Organic.
Crassard ati awọn alabaṣiṣẹpọ lati Globalkites Project lẹhinna lo awoṣe ayaworan agbegbe lati baamu awọn apẹrẹ ti a ge apata si awọn ọgọọgọrun awọn ero kite ti a mọ.
Awọn afiwera mathematiki ti awọn fifin pẹlu awọn kites ti o ni akọsilẹ ṣafihan awọn ikun ibajọra: aworan ti Jordani ni a rii pe o jọra julọ si kite kan ti o wa ni maili 1.4 (kilomita 2.3) si, lakoko ti aworan Saudi Arabian jọra julọ si kite 10 miles (kilomita 16.3) kuro. ati pe o jọra pupọ ni irisi si awọn maili 0.87 (kilomita 1.4) miiran.
"Awọn ikọwe jẹ iyalẹnu ti o daju ati deede, ati pe o wa ni iwọnwọn, bi a ti ṣe akiyesi nipasẹ iṣiro ti o da lori aworan geometric ti ibajọra apẹrẹ," awọn onkọwe kowe ninu iwadi naa. “Awọn apẹẹrẹ wọnyi ti awọn aṣoju kite jẹ nitorinaa awọn ero ayaworan ti a mọ julọ julọ lati ṣe iwọn ninu itan-akọọlẹ eniyan.”
Àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì náà rò pé ó ṣeé ṣe kó jẹ́ pé àwùjọ àwọn èèyàn tó ń ṣètò iṣẹ́ ọdẹ kan lè ti ṣàtúnyẹ̀wò kí wọ́n sì jíròrò ọ̀nà tí wọ́n ti kọ́ tẹ́lẹ̀, èyí tó lè jẹ́ ṣíṣètò nọ́ńbà àti ipò àwọn ọdẹ náà àti ṣíṣe àsọtẹ́lẹ̀ ìwà àwọn ẹranko ṣáájú àkókò.
O tun ṣe akiyesi pe a lo aworan atọka yii lati kọ kite ni aye akọkọ. Ni eyikeyi ọran, awọn oniwadi jiyan ninu iwadi wọn pe awọn eniyan ti n ṣe ibatan ibatan laarin aaye ti ara bi a ti wo lati oke ati aṣoju ayaworan jẹ ilọsiwaju pataki ni imọ-imọ-jinlẹ ati aṣoju apẹẹrẹ.
Jens Notroff, onimọ-jinlẹ Neolithic kan ni Ile-ẹkọ Archaeological ti Jamani ti ko ṣe alabapin ninu iwadii yii, sọ fun Imọ-jinlẹ Live ni imeeli kan pe “iwari iru pato ti aworan apata sikematiki tẹlẹ jẹ afikun fanimọra patapata si oye wa ti ndagba ti iwọnyi. Awọn kites aginju Neolithic ati ipilẹ eka wọn ti o han gedegbe laarin ala-ilẹ. ”
Notroff tun sọ pe, “Oye iyalẹnu julọ fun mi tikalararẹ ni iwọn ti abstraction - wọn ṣe aṣoju iwo kan ko si ọkan ninu awọn ti o kopa ninu ikole ati lilo awọn ohun elo aginju wọnyi ti o le ni irọrun ẹda lati iriri wiwo tiwọn.”
Crassard ati awọn ẹlẹgbẹ n tẹsiwaju iṣẹ wọn lori awọn kites asale nipasẹ Globalkites Project. Botilẹjẹpe “awọn ikọwe wọnyi jẹ ẹri ti a mọ julọ julọ ti awọn ero iwọn-iwọn,” Crassard sọ, o ṣee ṣe pe awọn eniyan ṣẹda awọn aworan ti o jọra ni awọn ohun elo ti ko yẹ, gẹgẹbi nipa yiya wọn sinu idọti.
Iwadi naa ni akọkọ ti a tẹjade ninu iwe akọọlẹ PLOS Ọkan Lori May 17, 2023.
