Ọlaju Anasazi, nigbakan tun tọka si bi Puebloans Ancestral, jẹ ọkan ninu iyanilẹnu julọ ati awọn ọlaju atijọ ti aramada ni Ariwa America. Awọn eniyan wọnyi ngbe ni iha iwọ-oorun guusu ti Amẹrika lati aijọju ọrundun 1st AD si ọrundun 13th AD, wọn si fi ohun-ini ọlọrọ ti awọn ohun-ọṣọ, faaji, ati iṣẹ ọnà silẹ. Síbẹ̀, láìka ọ̀pọ̀ ẹ̀wádún ti ìwádìí àti ìwádìí, púpọ̀ nípa àwùjọ wọn ṣì jẹ́ àdììtú. Láti ìgbà tí wọ́n ti kọ́ àwọn ilé àpáta títí dé ọ̀nà ìkọ̀kọ̀ dídíjú àti ohun tí wọ́n gbà gbọ́, ọ̀pọ̀ nǹkan ló wà láti kọ́ nípa àwọn Anasazi. Ninu àpilẹkọ yii, a yoo ṣawari sinu awọn aṣiri ti ọlaju atijọ yii ati ṣii ohun ti a mọ nipa ọna igbesi aye wọn, bakannaa ṣawari ọpọlọpọ awọn ohun ijinlẹ ti o tun yika wọn.
Ipilẹṣẹ: awọn wo ni Anasazi?
Awọn Anasazi jẹ ọlaju atijọ ti aramada ti o wa ni Iwọ-oorun Iwọ-oorun Amẹrika ni ẹẹkan. Wọn ngbe ni agbegbe ti a mọ nisisiyi bi agbegbe Mẹrin igun ti Amẹrika, eyiti o pẹlu awọn apakan ti Arizona, New Mexico, Colorado, ati Utah. Diẹ ninu awọn gbagbọ itan ti Anasazi bẹrẹ laarin 6500 ati 1500 BC ni ohun ti a mọ ni akoko Archaic. O samisi aṣa iṣaaju-Anasazi, pẹlu dide ti awọn ẹgbẹ kekere ti awọn aginju aginju ni agbegbe Mẹrin igun. A gbagbọ pe wọn ti gbe ni agbegbe yii fun diẹ sii ju ẹgbẹrun ọdun, lati bii 100 AD si 1300 AD.
Ọ̀rọ̀ náà “Anasazi” jẹ́ ọ̀rọ̀ Navajo tó túmọ̀ sí “àwọn ìgbàanì” tàbí “àwọn ọ̀tá ìgbàanì,” kì í sì í ṣe orúkọ tí àwọn èèyàn yìí ń pè ní ara wọn. Awọn Anasazi ni a mọ fun aṣa alailẹgbẹ wọn ati ilọsiwaju, eyiti o pẹlu awọn iṣẹ iyalẹnu ti faaji, amọ, ati iṣẹ-ogbin. Nwọn si kọ oselu ni ile ibugbe ati pueblos ti o tun duro loni bi ẹrí si ọgbọn ati ọgbọn wọn.
Awọn ibugbe okuta Anasazi: bawo ni a ṣe kọ wọn?
Awọn ibugbe okuta Anasazi jẹ diẹ ninu awọn ẹya itan ti o fanimọra julọ ni agbaye. Awọn ibugbe atijọ wọnyi ni awọn eniyan Anasazi kọ ni ọdun ẹgbẹrun ọdun sẹyin, wọn si duro titi di oni. Awọn ibugbe okuta Anasazi ni a kọ ni agbegbe guusu iwọ-oorun ti Ariwa America, nipataki ni ohun ti a mọ ni bayi bi agbegbe Mẹrin igun. Awọn eniyan Anasazi kọ awọn ibugbe wọnyi lati inu okuta iyanrin ati awọn ohun elo adayeba miiran ti o wa ni imurasilẹ ni agbegbe naa.
Awọn ibugbe okuta ni a kọ si awọn ẹgbẹ ti awọn apata giga, ti n pese aabo lati awọn eroja ati awọn apanirun. Awọn eniyan Anasazi lo apapọ awọn ilana ẹda ati awọn ohun elo ti eniyan ṣe lati kọ awọn ibugbe wọnyi. Wọ́n gbẹ́ àwọn yàrá inú àpáta, wọ́n ń lo ẹrẹ̀ àti koríko láti fi fìdí àwọn ògiri náà le, wọ́n sì ń fi igi kọ́ òrùlé, wọ́n sì ń fi igi àti àwọn ohun èlò àdánidá mìíràn ṣe. Kíkọ́ àwọn ilé àpáta wọ̀nyí jẹ́ àgbàyanu ìmọ̀ ẹ̀rọ àti ìmúdàgbàsókè fún àkókò rẹ̀, ó sì ń bá a lọ láti fa àwọn òpìtàn àti àwọn awalẹ̀pìtàn fani mọ́ra títí dòní. Awọn ibugbe okuta Anasazi kii ṣe iyalẹnu nikan fun ikole wọn ṣugbọn tun fun pataki itan wọn.
Awọn ibugbe wọnyi pese ibi aabo, aabo, ati imọran agbegbe fun awọn eniyan Anasazi ti o ngbe inu wọn. Wọn tun jẹ awọn aaye aṣa ati ẹsin ti o ṣe pataki fun awọn eniyan Anasazi, ati pe ọpọlọpọ ninu wọn ni awọn aworan afọwọya ati awọn aami miiran ti o pese oye si awọn igbagbọ ati awọn iṣe ti ọlaju atijọ. Loni, alejo le Ye ọpọlọpọ ninu awọn ibugbe okuta wọnyi ati ki o ni oye ti o jinlẹ ti awọn eniyan Anasazi ati ọna igbesi aye wọn. Awọn ẹya wọnyi tẹsiwaju lati ṣe iwuri ati ki o ṣe iyanilẹnu eniyan lati gbogbo agbala aye, ati pe wọn duro bi apẹẹrẹ ẹri si ọgbọn ati agbara ti ọlaju Anasazi.
Awọn ẹda alailẹgbẹ ti Anasazi
Awọn eniyan Anasazi ṣe ifarahan wọn gẹgẹbi ẹya kan ni o kere ju ọdun 1500 BC. Ìmọ̀ àti òye wọn ní pápá ìjìnlẹ̀ sánmà wúni lórí gan-an, bí wọ́n ṣe kọ ibi tí wọ́n ń ṣe àkíyèsí láti ṣàkíyèsí kí wọ́n sì lóye àwọn ìràwọ̀. Wọ́n tún ṣe kàlẹ́ńdà àkànṣe kan fún àwọn ìgbòkègbodò ojoojúmọ́ àti ti ìsìn, ní gbígbé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ọ̀run tí wọ́n ṣàkíyèsí sí. Pẹlupẹlu, wọn kọ eto opopona intricate, ti n tọka si awọn ọgbọn ilọsiwaju wọn ni ikole ati lilọ kiri. Awọn ibugbe wọn, ni ida keji, ni iho ti aarin ninu ilẹ, eyiti wọn gba bi ẹnu-ọna lati inu aye abẹlẹ tabi agbaye kẹta, sinu agbaye kẹrin tabi Earth lọwọlọwọ. Awọn ẹya iyalẹnu wọnyi ṣe afihan aṣa alailẹgbẹ ati oye ti ẹya Anasazi.
Awọn aworan ati apadì o ti Anasazi
Miiran ti awọn julọ fanimọra ise ti awọn Anasazi asa ni won aworan ati apadì o. Awọn Anasazi jẹ awọn oṣere ti oye, ati pe amọ wọn jẹ diẹ ninu awọn ti o lẹwa julọ ati intricate ti a ti ṣẹda. Anasazi apadì o ti a ṣe nipa ọwọ, ati kọọkan nkan je oto. Wọn lo ọpọlọpọ awọn ilana lati ṣẹda ikoko wọn, pẹlu coiling, pinching, ati scraping. Wọn tun lo awọn ohun elo adayeba lati ṣẹda awọn awọ ninu ikoko wọn. Fun apẹẹrẹ, wọn lo amọ pupa ti a dapọ pẹlu hematite ilẹ lati ṣẹda awọ pupa ti o jinlẹ.
Anasazi apadì o wà diẹ ẹ sii ju o kan kan iṣẹ-ṣiṣe ohun; o tun jẹ ọna fun Anasazi lati ṣe afihan ara wọn ni iṣẹ ọna. Wọ́n sábà máa ń lo àwọn àmì ìkọ̀kọ̀ tí wọ́n fi ń ṣe ìkòkò ẹ̀sìn tàbí nípa tẹ̀mí. Fun apẹẹrẹ, wọn lo awọn aworan ti awọn ẹranko, gẹgẹbi awọn owiwi ati idì, ti a gbagbọ pe wọn ni agbara pataki. Wọn tun lo awọn apẹrẹ jiometirika, gẹgẹbi awọn spirals ati triangles, eyiti o ṣe aṣoju awọn iyipo ti igbesi aye ati iseda. Awọn aworan ati ikoko ti Anasazi ṣe afihan pupọ nipa aṣa wọn ati ọna igbesi aye wọn. Wọ́n jẹ́ ènìyàn tí wọ́n mọyì ẹ̀wà àti iṣẹ́-ìṣẹ̀dá, wọ́n sì ń lo iṣẹ́ ọnà wọn láti fi ohun tí wọ́n gbà gbọ́ àti àwọn àṣà tẹ̀mí hàn. Loni, apadì o Anasazi jẹ ohun ti o ga julọ nipasẹ awọn agbowọ ati pe a ka ọkan ninu awọn ilowosi pataki julọ si aworan abinibi Ilu Amẹrika.
Awọn igbagbọ ẹsin ti Anasazi
Bi o tilẹ jẹ pe awọn eniyan Anasazi ni a mọ fun awọn ile-iṣẹ iyalẹnu wọn ati awọn iṣẹ ọna iwunilori, wọn boya tun jẹ olokiki julọ fun awọn igbagbọ ẹsin wọn. Awọn Anasazi gbagbọ ninu eto ti o nipọn ti awọn oriṣa ati awọn ọlọrun ti o jẹ iduro fun agbaye ni ayika wọn. Wọ́n gbà gbọ́ pé gbogbo nǹkan tó wà láyé ló ní ẹ̀mí, wọ́n sì ṣiṣẹ́ kára láti mú kí inú àwọn ẹ̀mí yìí dùn. Wọ́n gbà pé bí àwọn kò bá mú inú àwọn ẹ̀mí dùn, ohun búburú máa ṣẹlẹ̀ sí wọn. Eyi yori si ṣiṣẹda ọpọlọpọ awọn aṣa ati awọn ayẹyẹ ti a ṣe lati ṣe itunu awọn oriṣa ati awọn ọlọrun.
Ọkan ninu awọn aaye ẹsin ti o ṣe akiyesi julọ ti Anasazi ni Chaco Canyon. Aaye yii ni onka awọn ile ti a ṣe sinu ilana jiometirika eka kan. A gbagbọ pe awọn ile wọnyi ni a lo fun awọn idi ẹsin ati pe o jẹ apakan ti eto nla ti awọn igbagbọ ẹsin. Awọn Anasazi jẹ ọlaju ti o fanimọra ti o ni eka ti o ni ipilẹ ti awọn igbagbọ ẹsin. Nípa ṣíṣàyẹ̀wò àwọn àṣà ìsìn wọn, a lè bẹ̀rẹ̀ sí í lóye púpọ̀ sí i nípa ọ̀làjú ìgbàanì yìí àti àwọn àṣírí tí wọ́n ní.
Ipadanu aramada ti Anasazi
Ọlaju Anasazi jẹ aṣa ti o fanimọra ati aramada ti o ti da awọn onimọ-akọọlẹ lẹnu fun awọn ọgọrun ọdun. Wọn ṣe agbekalẹ faaji iyalẹnu wọn, awọn ọna opopona eka, awọn ọna iyalẹnu ati awọn aṣa, ati ọna igbesi aye alailẹgbẹ, sibẹsibẹ, ni ayika ọdun 1300 AD, ọlaju Anasazi ti sọnu lairotẹlẹ lati itan-akọọlẹ, nlọ sile awọn iparun ati awọn ohun-ọṣọ wọn nikan. Pipadanu ti Anasazi jẹ ọkan ninu awọn ohun ijinlẹ nla julọ ni imọ-jinlẹ Ariwa Amerika. Pelu ọpọlọpọ awọn imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-imọ-ti-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni-ni ti o mọ idi ti Anasazi parẹ.
Diẹ ninu awọn oniwadi gbagbọ pe a fi agbara mu wọn lati lọ kuro nitori awọn okunfa ayika gẹgẹbi ogbele tabi iyan. Awọn miiran gbagbọ pe wọn ṣi lọ si awọn agbegbe miiran, o ṣee ṣe jina si South America. Síbẹ̀, àwọn mìíràn gbà pé ogun tàbí àrùn ló pa àwọn run. Ọkan ninu awọn imọran ti o nifẹ julọ ni pe awọn Anasazi jẹ olufaragba aṣeyọri ti ara wọn. Diẹ ninu awọn oniwadi gbagbọ pe awọn eto irigeson ti ilọsiwaju ti Anasazi jẹ ki wọn lo ilẹ pupọ ati ki o dinku awọn ohun elo wọn, ati lẹhinna. iyipada afefe nikẹhin yori si iṣubu wọn.
Awọn miiran gbagbọ pe Anasazi le ti jẹ olufaragba ti awọn igbagbọ ẹsin tabi ti iṣelu tiwọn. Pelu awọn imọran pupọ, ipadanu Anasazi jẹ ohun ijinlẹ. Ohun ti a mọ ni pe Anasazi fi silẹ lẹhin aṣa aṣa ọlọrọ ti o tẹsiwaju lati ṣe iyanilẹnu ati iwuri fun wa loni. Nipasẹ iṣẹ-ọnà wọn, faaji, ati amọ, a le wo iwo kan sinu aye ti o ti pẹ ṣugbọn ti a ko gbagbe.
Ṣe awọn ọmọ Puebloans ode oni ti Anasazi bi?
Awọn Puebloans, tabi awọn eniyan Pueblo, jẹ Ilu abinibi Amẹrika ni Guusu iwọ-oorun United States ti wọn pin iṣẹ-ogbin, ohun elo, ati awọn iṣe ẹsin ti o wọpọ. Lara awọn olugbe Pueblos lọwọlọwọ, Taos, San Ildefonso, Acoma, Zuni, ati Hopi jẹ diẹ ninu awọn olokiki julọ. Awọn eniyan Pueblo sọ awọn ede lati awọn idile ede mẹrin ti o yatọ, ati pe Pueblo kọọkan tun pin ni aṣa nipasẹ awọn eto ibatan ati awọn iṣe iṣẹ-ogbin, botilẹjẹpe gbogbo wọn gbin orisirisi agbado.
Asa Puebloan baba ti pin si awọn agbegbe akọkọ tabi awọn ẹka mẹta, ti o da lori ipo agbegbe:
- Chaco Canyon (ariwa iwọ-oorun New Mexico)
- Kayenta (ariwa ila-oorun Arizona)
- Northern San Juan (Mesa Verde ati Hovenweep National Monument - guusu iwọ-oorun Colorado ati guusu ila-oorun Utah)
Awọn aṣa ẹnu-ọna Pueblo ode oni gba pe awọn Puebloans baba ti wa lati sipapu, nibiti wọn ti jade lati inu aye abẹlẹ. Fun awọn ọjọ-ori ti a ko mọ, wọn jẹ olori nipasẹ awọn olori ati itọsọna nipasẹ awọn ẹmi bi wọn ti pari awọn ijira nla jakejado kọnputa ti Ariwa America. Wọn kọkọ gbe ni awọn agbegbe Ancestral Puebloan fun awọn ọgọrun ọdun diẹ ṣaaju gbigbe si awọn ipo wọn lọwọlọwọ.
Nitorina, o han gbangba pe awọn eniyan Pueblo ti gbe ni Iwọ-oorun Iwọ-oorun Iwọ-oorun Amẹrika fun awọn ọdunrun ọdun ati sọkalẹ lati ọdọ awọn eniyan Pueblo baba. Ni ida keji, ọrọ Anasazi ni a lo nigba miiran lati tọka si awọn eniyan Pueblo baba, ṣugbọn o ti yẹra fun ni bayi. Nítorí pé Anasazi jẹ́ ọ̀rọ̀ Navajo kan tó túmọ̀ sí Àwọn Àtayébáyé tàbí Ọ̀tá Àtayébáyé, torí náà àwọn ará Pueblo kọ̀ ọ́.
ipari
Ni ipari, awọn Anasazi jẹ alailẹgbẹ, ilọsiwaju ati ọlaju ti o niiyan ti o fi silẹ ọpọlọpọ awọn iṣẹ iyanilẹnu ati iwunilori ti faaji, aworawo, ati ti ẹmi. Pelu awọn aṣeyọri wọn, diẹ diẹ ni a mọ nipa awọn eniyan Anasazi. Asa wọn ati ọna igbesi aye wọn jẹ ohun ijinlẹ, ati pe awọn opitan ati awọn awalẹwa n gbiyanju nigbagbogbo lati ṣajọ awọn amọran lati ni imọ siwaju sii nipa ọlaju atijọ yii. Ohun tí a mọ̀ ni pé wọ́n jẹ́ ọ̀jáfáfá àgbẹ̀, ọdẹ, àti olùkójọpọ̀, wọ́n sì ń gbé ní ìbámu pẹ̀lú ilẹ̀ náà, tí wọ́n ń lo àwọn ohun àmúṣọrọ̀ rẹ̀ lọ́nà tí kò lè gbéṣẹ́.
Sibẹsibẹ, ohun ijinlẹ ti ilọkuro lojiji wọn lati agbegbe naa ko ti yanju, sibẹ ogún wọn tun le rii ninu awọn aṣa ti awọn ẹya abinibi bii Hopi loni. Ṣugbọn eyi ko to lati jẹri pe Anasazi kan ko awọn baagi wọn silẹ ati lọ si ipo miiran. Awọn ọgbọn wọn ni imọ-ẹrọ ati kikọ, ati oye wọn nipa awọn agba aye, kii ṣe ohunkohun kukuru ti iyalẹnu ni akoko ti wọn ṣe rere. Itan ti Anasazi ṣiṣẹ gẹgẹbi ẹri si ọgbọn ati ẹda ti ẹda eniyan, ati olurannileti ti itan-akọọlẹ pinpin pẹlu awọn eniyan atijọ ti o wa ṣaaju wa.
