Dajla va Furot daryolari oralig‘idagi Mesopotamiyada bir paytlar gullab-yashnagan qadimiy tsivilizatsiyalar butun dunyo odamlarini doimo hayratda qoldirgan. Sivilizatsiya beshigi sifatida ham tanilgan Mesopotamiya ming yillar davomida aholi yashab kelayotgan va boy madaniy va tarixiy merosga ega mintaqadir. Bu mintaqaning eng muhim xususiyatlaridan biri Mesopotamiya sivilizatsiyasining rivojlanishida muhim rol o'ynagan Furot daryosidir.
Furot daryosining Mesopotamiyadagi ahamiyati
Furot daryosi Mesopotamiyadagi ikkita asosiy daryodan biri, ikkinchisi Dajla daryosi. Bu daryolar birgalikda ming yillar davomida mintaqada insoniyat hayotini ta'minlab kelgan. Furot daryosining uzunligi taxminan 1,740 milyani tashkil etadi va Fors ko'rfaziga quyilgunga qadar Turkiya, Suriya va Iroqdan oqib o'tadi. U sug'orish uchun doimiy suv manbai bo'lib, qishloq xo'jaligining rivojlanishi va shaharlarning o'sishiga imkon berdi.
Furot daryosi Mesopotamiya dini va mifologiyasida ham hal qiluvchi rol o'ynagan. Qadimgi Mesopotamiyada daryo muqaddas mavjudot hisoblangan va uning sharafiga ko'plab diniy marosimlar o'tkazilgan. Daryo ko'pincha xudo sifatida tasvirlangan va uning yaratilishi va ahamiyati haqida ko'plab afsonalar mavjud edi.
Furot daryosining qurishi
Muqaddas Kitobdagi bashoratga ko'ra, muhim voqealar, jumladan, Iso Masihning Ikkinchi Kelishi va ko'tarilish, Furot daryosi oqishini to'xtatganda sodir bo'lishi mumkin. Vahiy 16:12 da shunday deyilgan: "Oltinchi farishta kosasini katta Furot daryosiga to'kdi va uning suvi sharqdan kelgan shohlarga yo'l tayyorlash uchun quridi."
Turkiyadan kelib chiqqan Furot daryosi Suriya va Iroq orqali oqib oʻtib, Fors koʻrfaziga quyilgan Shatt al-Arabda Dajlaga qoʻshiladi. Ammo so‘nggi yillarda Dajla-Firot daryosi tizimi qurib bormoqda, bu olimlar, tarixchilar va uning qirg‘oqlarida yashovchi aholini xavotirga solmoqda.
Daryoning oqimi sezilarli darajada kamaygan, baʼzi joylarda esa butunlay qurib qolgan. Bu hozirgi Mesopotamiya aholisiga katta ta'sir ko'rsatdi, ular ming yillar davomida o'z yashashlari uchun daryoga tayanadilar.
2021 yilgi hukumat hisobotida daryolar 2040 yilgacha qurib ketishi mumkinligi haqida ogohlantirilgan. Suv oqimining kamayishi birinchi navbatda iqlim o'zgarishi bilan bog'liq bo'lib, bu yog'ingarchilikning kamayishi va haroratning oshishiga olib keldi. To'g'onlarning qurilishi va boshqa suv xo'jaligi loyihalari ham daryoning qurishiga yordam berdi.
NASAning egizak Gravity Recovery and Climate Experiment (GRACE) sun’iy yo‘ldoshlari 2013-yilda bu hududning suratlarini yig‘ib, Dajla va Furot daryolari havzalarida 144-yildan buyon 34 kub kilometr (2003 kub milya) chuchuk suv yo‘qotganini aniqladi.
Bundan tashqari, GRACE ma'lumotlari Dajla va Furot daryolari havzalarida jami suv zaxirasining kamayishining dahshatli sur'atini ko'rsatmoqda, ular hozirda Hindistondan keyin er osti suvlarini yo'qotish bo'yicha ikkinchi o'rinda turadi.
Bu ko'rsatkich 2007 yilgi qurg'oqchilikdan keyin ayniqsa sezilarli bo'ldi. Shu bilan birga, chuchuk suvga bo'lgan talab o'sishda davom etmoqda va mintaqa xalqaro qonunlarning turlicha talqin qilinishi tufayli suv boshqaruvini muvofiqlashtirmayapti.
Furot daryosining qurishi mintaqa aholisiga ta'siri
Furot daryosining qurishi butun Turkiya, Suriya va Iroqdagi odamlarga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Mintaqada ko‘pchilikning asosiy tirikchilik manbai bo‘lgan qishloq xo‘jaligi jiddiy zarar ko‘rdi. Suv yetishmasligi dehqonlarning ekinlarini sug‘orishini qiyinlashtirib, hosildorlikning kamayishiga, iqtisodiy qiyinchiliklarga olib keldi.
Suv oqimining kamayishi ichimlik suvi ta'minotiga ham ta'sir qildi. Mintaqadagi ko'pchilik odamlar iste'mol qilish uchun xavfli bo'lgan suvga tayanishga majbur bo'lib, bu suv orqali yuqadigan diareya, suvchechak, qizamiq, tif isitmasi, vabo va boshqalar kabi kasalliklarning ko'payishiga olib keladi. mintaqa uchun falokatga olib keladi.
Furot daryosining qurishi tarixiy o‘lka xalqiga ham madaniy ta’sir ko‘rsatdi. Mintaqaning ko'plab qadimiy obidalari va artefaktlari daryo bo'yida joylashgan. Daryoning qurib ketishi arxeologlarning ushbu joylarga kirishini qiyinlashtirdi va ularni buzish va vayron qilish xavfini tug'dirdi.
Furot daryosining qurishi tufayli yangi arxeologik kashfiyotlar
Furot daryosining qurishi ham kutilmagan kashfiyotlarga olib keldi. Daryodagi suv sathining kamayishi natijasida ilgari suv ostida bo'lgan arxeologik joylar aniqlandi. Bu arxeologlarga ushbu saytlarga kirish va Mesopotamiya sivilizatsiyasi haqida yangi kashfiyotlar qilish imkonini berdi.
Furot daryosining qurishi tufayli qilingan eng muhim kashfiyotlardan biri qadimgi Dura-Evropos shahridir. Miloddan avvalgi III asrda barpo etilgan bu shahar ellinistik madaniyatning yirik markazi boʻlib, keyinchalik parfiyaliklar va rimliklar tomonidan bosib olingan. Shahar eramizning III asrida tashlab ketilgan va keyinchalik daryodan qum va loyga ko'milgan. Daryo qurib qolganda, shahar ochildi va arxeologlar uning ko'plab xazinalarini topishga muvaffaq bo'lishdi.
Qurigan daryo, shuningdek, juda mukammal qurilish konstruktsiyasiga ega bo'lgan yer ostiga olib boradigan qadimiy tunnelni ko'rsatdi, hatto zinapoyalari ham chiroyli tarzda joylashtirilgan va bugungi kungacha saqlanib qolgan.
Mesopotamiyaning tarixiy ahamiyati
Mesopotamiya insoniyat tarixidagi eng muhim mintaqalardan biridir. Bu yer dunyodagi eng qadimgi tsivilizatsiyalar, jumladan, shumerlar, akkadlar, bobilliklar va ossuriyaliklarning vatani hisoblanadi. Bu tsivilizatsiyalar insoniyat tsivilizatsiyasiga, jumladan yozuv, huquq va dinning rivojlanishiga katta hissa qo'shgan.
Dunyoning eng mashhur tarixiy shaxslari, jumladan, Hammurapi, Navuxadnazar va Gilgamish Mesopotamiya bilan bog'liq edi. Mintaqaning tarixiy ahamiyati uni sayyohlar va olimlar uchun mashhur maskanga aylantirgan.
Mesopotamiyaning zamonaviy jamiyatga ta'siri
Mesopotamiya tsivilizatsiyasi zamonaviy jamiyatga katta ta'sir ko'rsatdi. Mesopotamiyada ishlab chiqilgan yozuv, huquq va din kabi ko‘plab tushuncha va g‘oyalar bugungi kunda ham qo‘llanilmoqda. Mintaqaning insoniyat tsivilizatsiyasiga qo'shgan hissasi bugungi kunda biz bahramand bo'layotgan ko'plab yutuqlarga yo'l ochdi.
Furot daryosining qurishi va buning Mesopotamiya sivilizatsiyasiga ta'siri madaniy va tarixiy merosimizni asrab-avaylash muhimligini eslatib turadi. Bizning o'tmishimizni tushunish uchun juda muhim bo'lgan qadimiy joylar va artefaktlarni himoya qilish va saqlash bo'yicha choralar ko'rish juda muhimdir.
Furot daryosining qurishi haqidagi nazariyalar
Furot daryosining qurishi bilan bog'liq ko'plab nazariyalar mavjud. Ba'zi olimlar iqlim o'zgarishi asosiy sabab deb hisoblashsa, boshqalari to'g'onlarni qurish va boshqa suv resurslarini boshqarish loyihalariga ishora qiladilar. Daryoning qurib ketishi o‘rmonlarning kesilishi va o‘tlarning haddan tashqari o‘tlanishi kabi inson faoliyati natijasidir, degan nazariyalar ham mavjud.
Sababi nima bo‘lishidan qat’iy nazar, Furot daryosining qurishi G‘arbiy Osiyo xalqlari va ularning madaniy merosiga sezilarli ta’sir ko‘rsatganligi aniq.
Furot daryosini tiklash harakatlari
Furot daryosini qayta tiklash va uning Mesopotamiya xalqi uchun hayotiy manba bo‘lib qolishi uchun harakatlar davom etmoqda. Ushbu sa'y-harakatlar suv oqimini oshirish va iqlim o'zgarishi ta'sirini kamaytirish uchun mo'ljallangan yangi to'g'onlarni qurish va suv xo'jaligi loyihalarini o'z ichiga oladi.
Viloyatning madaniy-tarixiy merosini asrab-avaylash va muhofaza qilish bo‘yicha tashabbuslar ham bor. Ushbu tashabbuslar qadimiy obidalar va osori-atiqalarni qayta tiklash, mintaqaning madaniy va tarixiy ahamiyatini targ‘ib qilish maqsadida turizm infratuzilmasini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi.
Xulosa
Mesopotamiya insoniyat sivilizatsiyasida hal qiluvchi rol o'ynagan boy madaniy va tarixiy merosga ega mintaqadir. Mintaqaning eng muhim xususiyatlaridan biri bo'lgan Furot daryosi mintaqada ming yillar davomida inson hayotini davom ettirmoqda. Daryoning qurishi Mesopotamiya aholisiga va ularning madaniy merosiga katta ta'sir ko'rsatdi.
Furot daryosini qayta tiklash va mintaqaning madaniy-tarixiy merosini himoya qilish ishlari davom etmoqda. O‘tmishimizga bog‘lovchi, insoniyat sivilizatsiyasi rivojiga oid qimmatli fikrlarni bildiruvchi bu qadimiy maskan va osori-atiqalarni asrab-avaylash choralarini ko‘rish zarur. Biz oldinga siljishimiz davomida madaniy va tarixiy merosimizni asrab-avaylash muhimligini anglab etishimiz va uning kelajak avlodlar uchun daxlsiz qolishi uchun chora ko‘rishimiz juda muhim.
