دنيا جا ماڻهو هميشه قديم تهذيبن کان متاثر رهيا آهن جيڪي ڪنهن زماني ۾ ميسوپوٽيميا ۾، دجلا ۽ فرات ندين جي وچ واري سرزمين ۾ ڦهليل هئي. ميسوپوٽيميا، جنهن کي تهذيب جو پنڊال به سڏيو وڃي ٿو، هڪ اهڙو خطو آهي جيڪو هزارين سالن کان آباد آهي ۽ هڪ امير ثقافتي ۽ تاريخي ورثو آهي. هن علائقي جي سڀ کان اهم خاصيتن مان هڪ آهي فرات ندي، جنهن ميسوپوٽيميا جي تهذيب جي ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي.
ميسوپوٽيميا ۾ فرات نديءَ جي اهميت
فرات نديءَ ميسوپوٽيميا جي ٻن مکيه درياهن مان هڪ آهي، ٻي درياءَ دجلا. گڏو گڏ، انهن دريائن هن خطي ۾ انساني زندگي کي هزارين سالن تائين برقرار رکيو آهي. فرات نديءَ لڳ ڀڳ 1,740 ميل ڊگھي آهي ۽ ترڪي، شام ۽ عراق مان وهندي خليج فارس ۾ وڃڻ کان اڳ وهي ٿي. اهو آبپاشي لاء پاڻي جو مسلسل ذريعو مهيا ڪيو، جنهن جي زراعت جي ترقي ۽ شهرن جي ترقي جي اجازت ڏني وئي.
فرات نديءَ به ميسوپوٽيميا جي مذهب ۽ تصوف ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. قديم ميسوپوٽيميا ۾، درياهه کي هڪ مقدس ادارو سمجهيو ويندو هو، ۽ ان جي اعزاز ۾ ڪيتريون ئي مذهبي رسمون ادا ڪيون ويون آهن. درياءَ کي اڪثر ديوتا طور پيش ڪيو ويندو هو، ۽ ان جي تخليق ۽ اهميت بابت ڪيترائي افسانا موجود هئا.
فرات نديءَ جو سڪي وڃڻ
بائيبل جي هڪ پيشنگوئي موجب، اهم واقعا، جن ۾ عيسى مسيح جو ٻيو اچڻ ۽ ريپچر شامل آهن، تڏهن ٿي سگهي ٿو جڏهن فرات نديءَ جو وهڪرو بند ٿي وڃي. مڪاشفو 16:12 پڙهي ٿو: ”ڇهين ملائڪ پنهنجو پيالو فرات جي عظيم درياءَ تي ھاريو ۽ ان جو پاڻي سڪي ويو ته جيئن اوڀر کان آيل بادشاھن لاءِ رستو تيار ٿئي.
ترڪي مان نڪرندڙ فرات ندي شام ۽ عراق مان وهندي شط العرب ۾ دجلا ۾ شامل ٿي وڃي ٿي، جيڪا خليج فارس ۾ وڃي ٿي. پر تازن سالن ۾، دجلا-فرات نديءَ جو نظام سڪي رهيو آهي، سائنسدانن، مورخن ۽ ان جي ڪنارن تي رهندڙ ماڻهن ۾ پريشاني جو سبب بڻيل آهي.
سنڌوءَ جو وهڪرو گهڻو گهٽجي ويو آهي ۽ ڪن هنڌن تي اهو مڪمل طور سڪي ويو آهي. اهو اڄ جي ميسوپوٽيميا جي ماڻهن تي گهرو اثر پيو، جيڪي هزارين سالن کان پنهنجي بقا لاءِ درياهه تي ڀروسو ڪندا رهيا آهن.
2021 جي هڪ سرڪاري رپورٽ ۾ خبردار ڪيو ويو آهي ته 2040 تائين درياهه سڪي ويندا. پاڻي جي وهڪري ۾ گهٽتائي بنيادي طور تي موسمياتي تبديلين جي ڪري آهي، جنهن جي ڪري برساتن ۾ گهٽتائي ۽ گرمي پد ۾ اضافو ٿيو آهي. ڊيمن جي اڏاوت ۽ ٻين واٽر مئنيجمينٽ پروجيڪٽن به درياهه جي سڪي وڃڻ ۾ مدد ڪئي آهي.
ناسا جي ٽوئن ڪشش ثقل جي بحالي ۽ موسمي تجربو (GRACE) سيٽلائيٽ 2013 ۾ هن علائقي جون تصويرون گڏ ڪيون ۽ ڏٺائين ته دجلا ۽ فرات نديءَ جي بيسن 144 کان وٺي 34 ڪيوبڪ ڪلوميٽر (2003 ڪعبي ميل) تازو پاڻي وڃائي چڪو آهي.
ان کان علاوه، GRACE ڊيٽا دجلا ۽ فرات نديءَ جي بيسن ۾ ڪل پاڻيءَ جي ذخيري ۾ گھٽتائي جي خطرناڪ شرح ڏيکاري ٿي، جيڪا ھن وقت ھندستان کان پوءِ ڌرتيءَ تي زميني پاڻي جي ذخيري جي نقصان جي ٻئي تيز ترين شرح آھي.
شرح خاص طور تي 2007 جي ڏڪار کانپوءِ متاثر ٿي. ان دوران، تازي پاڻي جي طلب وڌندي رهي ٿي، ۽ خطو بين الاقوامي قانونن جي مختلف تشريحن جي ڪري ان جي پاڻي جي انتظام کي هموار نٿو ڪري.
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ جو اثر علائقي جي ماڻهن تي پيو
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ سبب ترڪي، شام ۽ عراق جي ماڻهن تي وڏو اثر پيو آهي. زراعت، جيڪا علائقي جي ڪيترن ئي ماڻهن جي روزي جو بنيادي ذريعو رهي آهي، سخت متاثر ٿي رهي آهي. پاڻي جي کوٽ سبب هارين کي پنهنجي فصلن کي سيراب ڪرڻ ڏکيو ٿي ويو آهي، جنهن ڪري پيداوار گهٽجي وئي آهي ۽ معاشي ڏکيائيون پيدا ٿي رهيون آهن.
پاڻي جي وهڪري ۾ گهٽتائي سبب پيئڻ جي پاڻي جي دستيابي به متاثر ٿي آهي. علائقي جي ڪيترن ئي ماڻهن کي هاڻي پاڻي تي ڀروسو ڪرڻو پوندو آهي جيڪو واپرائڻ لاءِ غير محفوظ آهي، جنهن سبب پاڻي مان پيدا ٿيندڙ بيمارين ۾ اضافو ٿي رهيو آهي جهڙوڪ ڊائريا، ڪڪڙ جي بيماري، خسرو، ٽائيفائيڊ بخار، ڪالرا وغيره. علائقي لاءِ تباهي آڻيندو.
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ سان به تاريخي زمين جي ماڻهن تي ثقافتي اثر پيو آهي. علائقي جا ڪيترائي قديم ماڳ ۽ آثار درياهه جي ڪنارن تي واقع آهن. درياهه جي سڪي وڃڻ ڪري آثار قديمه جي ماهرن لاءِ انهن ماڳن تائين پهچڻ مشڪل ٿي ويو آهي ۽ انهن کي نقصان ۽ تباهي جي خطري ۾ وجهي ڇڏيو آهي.
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ سبب نوان آثار دريافت ٿيا
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ سبب به ڪي غير متوقع دريافتون ٿيون آهن. جيئن ته درياهه ۾ پاڻي جي سطح گهٽجي وئي آهي، آثار قديمه جا آثار ظاهر ڪيا ويا آهن جيڪي اڳي پاڻي هيٺ هئا. هن آثار قديمه جي ماهرن کي انهن ماڳن تائين رسائي ۽ ميسوپوٽيميائي تهذيب بابت نئين دريافت ڪرڻ جي اجازت ڏني آهي.
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ سبب دريافت ڪيل سڀ کان اهم دريافتن مان هڪ قديم شهر دورا-يوروپوس آهي. هي شهر، جيڪو ٽين صدي ق. ٽين صدي عيسويءَ ۾ هن شهر کي ڇڏي ڏنو ويو ۽ بعد ۾ درياهه جي رڻ ۽ مٽيءَ مان دفن ڪيو ويو. جيئن درياهه سڪي ويو، شهر ظاهر ڪيو ويو، ۽ آثار قديمه جا ماهر ان جي ڪيترن ئي خزانن کي ظاهر ڪرڻ جي قابل هئا.
خشڪ ٿي ويل نديءَ هڪ قديم سرنگهه به ظاهر ڪئي جيڪا زير زمين ڏانهن وڃي ٿي، جنهن ۾ هڪ تمام ڀرپور عمارتي جوڙجڪ آهي، ۽ ان ۾ ڏاڪڻيون به آهن جيڪي صاف سٿرا آهن ۽ اڄ ڏينهن تائين برقرار آهن.
ميسوپوٽيميا جي تاريخي اهميت
ميسوپوٽيميا انساني تاريخ ۾ سڀ کان اهم علائقن مان هڪ آهي. اهو دنيا جي ڪيترن ئي قديم ترين تهذيبن جو جنم ڀومي آهي، جن ۾ سومري، اڪادي، بابلي ۽ اسوري شامل آهن. انهن تهذيبن انساني تمدن ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، جنهن ۾ لکڻ، قانون ۽ مذهب جي ترقي شامل آهي.
دنيا جون ڪيتريون ئي مشهور تاريخي شخصيتون، جن ۾ همورابي، نبوچدنزار ۽ گلگامش شامل هئا، ميسوپوٽيميا سان لاڳاپيل هئا. علائقي جي تاريخي اهميت ان کي سياحن ۽ عالمن لاءِ هڪجهڙائي مشهور منزل بڻائي ڇڏيو آهي.
ميسوپوٽيميا جو اثر جديد سماج تي
ميسوپوٽيميائي تهذيب جو جديد دور جي سماج تي گهرو اثر پيو آهي. ميسوپوٽيميا ۾ پيدا ٿيل ڪيترائي تصور ۽ خيال، جهڙوڪ لکڻ، قانون ۽ مذهب، اڄ به استعمال ۾ آهن. انساني تمدن ۾ خطي جي مدد ڪيترن ئي ترقي لاءِ رستو هموار ڪيو آهي جن مان اسان اڄ لطف اندوز ٿي رهيا آهيون.
فرات نديءَ جو سڪي وڃڻ ۽ ان جو نتيجو ميسوپوٽيميا جي تهذيب تي پوڻ اسان جي ثقافتي ۽ تاريخي ورثي کي محفوظ رکڻ جي اهميت جي ياد ڏياري ٿو. اهو ضروري آهي ته قديم ماڳن ۽ آثارن جي حفاظت ۽ برقرار رکڻ لاءِ قدم کنيا وڃن جيڪي اسان جي ماضي کي سمجهڻ لاءِ انتهائي اهم آهن.
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ بابت نظريا
فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ بابت ڪيترائي نظريا موجود آهن. ڪجهه سائنسدانن جو خيال آهي ته موسمياتي تبديلي بنيادي سبب آهي، جڏهن ته ٻيا ڊيمن جي تعمير ۽ ٻين پاڻي جي انتظام جي منصوبن ڏانهن اشارو ڪن ٿا. اهڙا نظريا پڻ آهن جيڪي پيش ڪن ٿا ته درياهه جو سڪي وڃڻ انساني سرگرمين جو نتيجو آهي، جهڙوڪ ٻيلن جي کوٽائي ۽ اوور گراجنگ.
بنا ڪنهن سبب جي، اها ڳالهه واضح آهي ته فرات نديءَ جي سڪي وڃڻ سان مغربي ايشيا جي ماڻهن ۽ سندن ثقافتي ورثي تي وڏو اثر پيو آهي.
فرات نديءَ جي بحاليءَ لاءِ ڪوششون
فرات نديءَ جي بحاليءَ لاءِ ڪوششون جاري آهن ۽ انهي ڳالهه کي يقيني بڻايو وڃي ته اها ميسوپوٽيميا جي ماڻهن لاءِ هڪ اهم وسيلو رهي. انهن ڪوششن ۾ نون ڊيمن جي اڏاوت ۽ واٽر مئنيجمينٽ پروجيڪٽ شامل آهن جيڪي پاڻي جي وهڪري کي وڌائڻ ۽ موسمياتي تبديلي جي اثرن کي گهٽائڻ لاءِ ٺاهيا ويا آهن.
خطي جي ثقافتي ۽ تاريخي ورثي کي بچائڻ ۽ بچائڻ لاءِ پڻ قدم کنيا پيا وڃن. انهن قدمن ۾ قديم ماڳن ۽ آثارن جي بحالي ۽ علائقي جي ثقافتي ۽ تاريخي اهميت کي وڌائڻ لاءِ سياحت جي بنيادي ڍانچي جي ترقي شامل آهي.
ٿڪل
ميسوپوٽيميا هڪ امير ثقافتي ۽ تاريخي ورثو سان گڏ هڪ علائقو آهي جنهن انساني تهذيب ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي. فرات ندي، علائقي جي سڀ کان اهم خصوصيتن مان هڪ آهي، هن علائقي ۾ هزارين سالن تائين انساني زندگي کي برقرار رکيو آهي. درياهه جي سڪي وڃڻ سان ميسوپوٽيميا جي ماڻهن ۽ سندن ثقافتي ورثي تي گهرو اثر پيو آهي.
فرات نديءَ جي بحالي ۽ علائقي جي ثقافتي ۽ تاريخي ورثي جي حفاظت لاءِ ڪوششون جاري آهن. اهو ضروري آهي ته انهن قديم ماڳن ۽ آثارن کي محفوظ ڪرڻ لاءِ قدم کنيا وڃن، جيڪي اسان جي ماضيءَ سان ڳنڍيل آهن ۽ انساني تمدن جي ترقيءَ لاءِ قيمتي بصيرت مهيا ڪن ٿا. جيئن اسان اڳتي وڌون ٿا، اهو انتهائي ضروري آهي ته اسان پنهنجي ثقافتي ۽ تاريخي ورثي کي محفوظ رکڻ جي اهميت کي سمجهندا رهون ۽ ان ڳالهه کي يقيني بڻائڻ لاءِ قدم کڻون ته اها ايندڙ نسلن لاءِ برقرار رهي.
