سائنسدانن گهڻو عرصو مڃيو آهي ته چنڊ مريخ جي سائيز جي هڪ سيارو جنهن کي Theia (جنهن کي ”ٿيا“ به چيو ويندو آهي) ڌرتيءَ سان ٽڪرائجڻ کان پوءِ ڇڏيل ملبي مان ٺاهيو ويو هو. هي تباهي وارو واقعو وڏي پيماني تي قبول ڪيو ويو آهي معروف وضاحت لاءِ ته ڌرتي ڪيئن پنهنجو سيٽلائيٽ حاصل ڪيو ، پر اڃا به گهڻو ڪجهه آهي جيڪو اسان پنهنجي ڌرتيءَ جي تاريخ ۾ هن متحرڪ لمحي بابت نٿا ڄاڻون.
جڏهن اپالو خلابازن چنڊ جي مٿاڇري کي ڳولي لڌو، انهن کي ڪيترائي عجيب پٿر مليا جيڪي جڳهه کان ٻاهر نظر اچن ٿا. اهي ڪوئلي ٽڪرا ”بلو لوپ“ پٿر جي نالي سان سڃاتا وڃن ٿا ڇاڪاڻ ته انهن جي مخصوص نيري سائي رنگ ۽ لوپ ٿيل ظهور جي ڪري جڏهن ميگنيفڪيشن هيٺ ڏٺو وڃي ٿو.
اهي عجيب پٿر پهريون ڀيرو 14 ۾ اپولو 1971 مشن دوران خلابازن پاران چنڊ تي دريافت ڪيا ويا. ان وقت کان وٺي، سائنسدانن کي چنڊ تي ٻين مختلف سائيٽن تي ساڳئي نموني جي نشاندهي ڪئي وئي آهي. پر اهي اصل ۾ ڇا آهن، ۽ اهي ڪٿان آيا، هڪ راز رهيو.
جنوري 2019 ۾، آسٽريليا ۾ سائنسدانن هڪ حيران ڪندڙ دريافت ڪيو، اهو ظاهر ڪيو ته پٿر جو هڪ ٽڪرو اپالو 14 چنڊ جي لينڊنگ جي عملدار طرفان واپس آندو ويو هو اصل ۾ ڌرتيء مان پيدا ٿيو هو.
سائنسدانن جرنل ارٿ اينڊ پلانيٽري سائنس ليٽرس ۾ شايع ٿيل هڪ مضمون ۾ چيو آهي ته اهو پٿر شايد ان ملبي جو حصو هجي جيڪو اربين سال اڳ اسان جي ڌرتيءَ سان ٽڪرائجڻ جي نتيجي ۾ ڌرتيءَ کان چنڊ ڏانهن ويو هو.
پٿر اپولو 14 مشن دوران گڏ ڪيا ويا، جيڪو 1971 ۾ شروع ڪيو ويو ۽ چنڊ تي ڪاميابيء سان لينڊ ڪرڻ جو ٽيون خلائي مشن هو. ايلن شيپارڊ، اسٽوارٽ روزا ۽ ايڊگر مچل ڪيترائي ڏينهن چنڊ جي چوڌاري سائنسي تجربا ۽ مشاهدا ڪندي گذاريا، جڏهن ته شيپرڊ ۽ مچل چنڊ جي مٿاڇري تي 33 ڪلاڪن جي خلائي سير ۾ حصو ورتو.
ان کان علاوه، خلاباز تقريبن 42 ڪلو پٿر سان واپس آيا. چنڊ جي ملبي جو هي مجموعو اسان کي چنڊ جي ٺهڻ ۽ ان جي ارتقا جي باري ۾ تمام گهڻي معلومات فراهم ڪئي آهي.
انهن مان ڪجهه عناصر جي تازي مطالعي، جيتوڻيڪ، اشارو ڪيو آهي ته شيپارڊ ۽ مچل پاران گڏ ڪيل چنڊ جي پٿرن مان گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڌرتيء تي پيدا ٿي سگهي ٿي.
ويسٽرن آسٽريليا ۾ ڪرٽين يونيورسٽي جي اسڪول آف ارٿ اينڊ پلانيٽري سائنسز جي پروفيسر اليگزينڊر نيمچن موجب، چنڊ جي پٿرن مان هڪ جي بناوت بلڪل گرينائيٽ جهڙي آهي، جنهن جي اندر ڪافي مقدار ۾ ڪوارٽز موجود آهي. جڏهن ته کوارٽز ڌرتيءَ تي عام آهي، پر ان کي چنڊ تي ڳولڻ ڏاڍو ڏکيو آهي.
ان کان علاوه، سائنسدانن پٿر ۾ موجود زرقون جو معائنو ڪيو، هڪ معدني جيڪو ڌرتيء ۽ چنڊ ٻنهي تي موجود نو-سيليڪيٽس جي هڪ گروپ سان تعلق رکي ٿو. هنن ڏٺو ته پٿر ۾ سڃاتل زرقون زميني شڪلين سان ملن ٿا پر چندر جي مواد ۾ اڳ ۾ ڪا به شيءِ نه ملي آهي. سائنسدانن اهو معلوم ڪيو ته پٿر هڪ آڪسائيڊ ماحول ۾ ترقي ڪئي، جيڪا چنڊ تي تمام گهٽ هوندي.
نيمچن جي مطابق، اهي مشاهدو اهم ثبوت فراهم ڪن ٿا ته پٿر چنڊ تي پيدا نه ٿيو، بلڪه ڌرتيء مان پيدا ٿيو. هن ان خيال کي رد نه ڪيو ته جبل چنڊ تي عارضي طور تي هڪجهڙائي واري حالتن ۾ ترقي ڪئي، پر هن اهو نتيجو ڪيو ته اهو تمام گهڻو ناممڪن هو.
ان جي بدران، محقق هڪ مختلف امڪان پيش ڪيو. هنن اهو تصور ڪيو ته پٿر ان جي تخليق کان پوءِ چنڊ ڏانهن منتقل ڪيو ويو، امڪاني طور تي اربين سال اڳ ڌرتيءَ سان هڪ اسٽروڊ اثر جي نتيجي ۾.
انهيءَ خيال موجب، سيارو اربين سال اڳ ڌرتيءَ سان ٽڪرائجي، مدار ۾ ملبو ۽ پٿر ڇڏيا، جن مان ڪجهه چنڊ تي لهي آيا.
اهو خيال بيان ڪندو ته ڇو پٿر کي ڪيميڪل ميڪ اپ نظر اچي ٿو جيڪو قمري ڌرتيءَ جي حالتن جي بجاءِ زميني سياري جي حالتن سان مطابقت رکي ٿو. اهو بمباري جي قسم جي حوالي سان عقيدن سان پڻ مطابقت رکي ٿو جيڪو اربين سال اڳ ڌرتيء کي تبديل ڪيو.
ڪيترن ئي ماهرن جي مطابق، ايٽروڊس ۽ meteorites ٿي سگهي ٿو ڌرتيء تي ان جي ترقي جي شروعاتي مرحلن دوران، ان جي مٿاڇري تي وڏي رڪاوٽ پيدا ڪري ٿي.
ان کان علاوه، اهو فرض ڪيو ويو آهي ته چنڊ هن دور ۾ گهٽ ۾ گهٽ ٽي ڀيرا ڌرتيء جي ويجهو هو، اهو انتهائي ممڪن آهي ته چنڊ پڻ انهن ٽڪرين جي نتيجي ۾ اڏامندڙ ملبي جي ڪري متاثر ٿيو.
جيڪڏهن اهو خيال صحيح آهي ته، اپولو 14 جي عملدار طرفان واپس ڪيل پٿر، قديم ترين زميني پٿرن مان هڪ آهي، جيڪو ڪڏهن دريافت ڪيو ويو آهي. زرقون تجزيي پٿر جي عمر تقريباً 4 بلين سال رکي ٿي، ان کي اولهه آسٽريليا ۾ مليل زرقون ڪرسٽل کان ٿورو ننڍو بنايو ويو آهي، جيڪو سڀ کان قديم ڌرتيءَ جي پٿر جي طور تي ملي ٿو.
اهي قديم پٿر ظاهر ٿي سگهن ٿا ننڍا، بي مثال پٿر آهن، تڏهن به انهن ۾ اها صلاحيت آهي ته اهي ڌرتيءَ جي وجود جي شروعاتي مرحلن بابت اسان جي ڄاڻ کي تبديل ڪن.
مٿي، هي سائنس جي مکيه وهڪرو جو هڪ عام نظريو هو. پر هن دريافت ۾ هڪ غير معمولي پڪڙي آهي. ڪن نظرين جي مطابق، پٿر چنڊ جي مٿاڇري تي قدرتي طور تي نه پهتو، پر ڪجهه مصنوعي طريقن سان. اهي دعويٰ ڪن ٿا، ان تي يقين رکن ٿا سلورين مفروضو.
سلوريئن مفروضو بنيادي طور تي بيان ڪري ٿو ته انسان اسان جي ڌرتيءَ تي پيدا ٿيندڙ پهرين جذباتي زندگيءَ جا فارم نه آهن ۽ جيڪڏهن 100 ملين سال اڳ اڳڀرا هجن ها ته عملي طور تي انهن جا سڀ ثبوت هن وقت گم ٿي وڃن ها.
واضح ڪرڻ لاءِ، فزڪسسٽ ۽ ريسرچ جي گڏيل ليکڪ ايڊم فرينڪ هڪ ائٽلانٽڪ پيس ۾ چيو آهي ته، ”اهو اڪثر نه آهي ته توهان هڪ مقالو شايع ڪريو ٿا جيڪو هڪ مفروضو پيش ڪري ٿو جنهن جي توهان حمايت نٿا ڪريو. ٻين لفظن ۾، اهي ٽائم لارڊز ۽ ليزرڊ ماڻهن جي قديم تهذيب جي وجود کي نه مڃيندا آهن. ان جي بدران، انهن جو مقصد اهو معلوم ڪرڻ آهي ته اسان ڪيئن ڳولي سگهون ٿا پراڻي تهذيب جا ثبوت دور دراز سيٽن تي.
اهو منطقي طور تي ظاهر ٿئي ٿو ته اسان اهڙي تهذيب جي شاهدي ڏينداسين - آخرڪار، ڊائناسور 100 ملين سال اڳ موجود هئا، ۽ اسان اهو ڄاڻون ٿا ڇو ته انهن جا فوسل دريافت ڪيا ويا آهن. ان جي باوجود، اهي تقريبا 150 ملين سالن کان وڌيڪ هئا.
اهو اهم آهي ڇو ته اهو صرف ان بابت نه آهي ته هن خيالي تهذيب جا برباد ڪيترا پراڻا يا وسيع هوندا. اهو پڻ آهي ته اهو ڪيترو عرصو وجود ۾ آهي. انسانيت سڄي دنيا ۾ پکڙيل آهي حيرت انگيز مختصر عرصي ۾ - لڳ ڀڳ 100,000 سال.
جيڪڏهن ٻي نسل به ائين ئي ڪيو، ته اسان جا ارضياتي رڪارڊ ۾ ان کي ڳولڻ جا موقعا تمام گهٽ هوندا. فرينڪ ۽ سندس موسميات جي ماهر جي گڏيل ليکڪ گيون شمڊٽ جي تحقيق جو مقصد وقت جي تهذيب کي ڳولڻ جي طريقن کي نشانو بڻائڻ آهي.
پوء، ڇا اهي نظرياتي صحيح ٿي سگهن ٿا؟ ڇا اهو ممڪن آهي ته لڳ ڀڳ 4 ارب سال اڳ اسان جهڙي ترقي يافته تهذيب هن ڌرتيءَ تي ترقي ڪئي ۽ اهي چنڊ جي مٿاڇري تي اثر انداز ٿيڻ جي قابل ٿي ويا. اسان ڄاڻون ٿا ته ڌرتي 4.54 بلين سال پراڻي آهي، پر اهو صرف هڪ اندازو آهي، ڪو به اهو نتيجو نه ٿو ڪري سگهي ته ڌرتي ڪڏهن پيدا ڪئي وئي، ۽ ان جي پنهنجي تاريخ ۾ ڪيترين تهذيبن جو شاهد آهي.
