Grieks vuur: hoe werkte het geheime massavernietigingswapen van het Byzantijnse rijk?

Er werd gezegd dat de mysterieuze vloeistof onmogelijk te doven is zodra hij begon te branden; en door in contact te komen met water brandden de vlammen nog heviger.

Het Byzantijnse rijk is vooral bekend om zijn majestueuze kerken, prachtige mozaïeken en het behoud van oude kennis. Dit rijk speelde echter ook een cruciale rol in de geschiedenis van oorlogsvoering. In het bijzonder ontwikkelden de Byzantijnen een nieuw en geavanceerd soort wapen dat bekend staat als Grieks vuur. Hoewel historici nog steeds discussiëren over hoe deze technologie precies werkte, was het resultaat een brandgevaarlijk wapen dat oorlogvoering voor altijd veranderde.

"De Romeinse vloot brandt de tegenovergestelde vloot neer" - Een Byzantijns schip dat Grieks vuur gebruikt tegen een schip van de rebel Thomas de Slav, 821. 12e-eeuwse illustratie van de Madrid Skylitzes.
"De Romeinse vloot brandt de tegenovergestelde vloot neer" - Een Byzantijns schip dat Grieks vuur gebruikt tegen een schip van de rebel Thomas de Slav, 821. 12e-eeuwse illustratie van de Madrid Skylitzes. © Wikimedia Commons

In het begin van de zesde eeuw GT bestond het Byzantijnse rijk al als een kleine maar groeiende macht in het oostelijke Middellandse Zeegebied. Na tientallen jaren van conflict met hun Sassanidische rivalen in het oosten en noorden, stond het echter op het punt om veel erger te worden voor Constantinopel en zijn inwoners - ze waren keer op keer methodisch aangevallen door machtige vijandelijke vloten.

In 572 CE zeilde een enorme vloot van de aartsvijand van Constantinopel - het Perzische rijk - de Bosporus in en begon elk schip dat op zijn pad kwam in brand te steken. Het beleg duurde twee maanden totdat uiteindelijk een moedige lokale visser genaamd Niketas zijn collega-vissers in de strijd leidde tegen de vijandelijke schepen met potten gevuld met ontvlambare vloeistoffen die ze naar hun tegenstanders konden gooien als ze dichtbij genoeg kwamen, maar op veilige afstand bleven. Dit moment markeerde een van de vele keerpunten in de Byzantijnse geschiedenis.

Een eeuw later, toen de eerste Arabische belegering van Constantinopel begon in 674-678 CE, verdedigden de Byzantijnen de stad met het legendarische brandwapen dat bekend staat als 'Grieks vuur'. Hoewel de term 'Grieks vuur' sinds de kruistochten veel wordt gebruikt in het Engels en de meeste andere talen, was de stof in Byzantijnse bronnen bekend onder verschillende namen, waaronder 'zeevuur' en 'vloeibaar vuur'.

Illustratie van een Grieks vuur tegen de Arabieren in Constantinopel, 7e eeuw CE.
Illustratie van een Grieks vuur tegen de Arabieren in Constantinopel, 7e eeuw CE. © iStok

Greek Fire werd voornamelijk gebruikt om vijandelijke schepen vanaf veilige afstand in brand te steken. Het vermogen van het wapen om in water te branden maakte het bijzonder krachtig en onderscheidend omdat het verhinderde dat vijandelijke strijders de vlammen doofden tijdens zeeslagen.

Het is mogelijk dat contact met water de felheid van de vlammen heeft verergerd. Er werd gezegd dat zodra de mysterieuze vloeistof begon te branden, het onmogelijk was om te blussen. Dit dodelijke wapen hielp de stad te redden en gaf het Byzantijnse rijk een voorsprong op zijn vijanden voor nog eens 500 jaar.

Gebruik van een cheirosiphōn ( "hand-siphōn"), een draagbare vlammenwerper, gebruikt vanaf de top van een vliegende brug tegen een kasteel. Verlichting van de Poliorcetica van Hero of Byzantium.
Gebruik van een cheirosiphōn ("hand-siphōn"), een draagbare vlammenwerper, gebruikt vanaf een vliegende brug tegen een kasteel. Verlichting van de Poliorcetica van Hero of Byzantium. © Wikimedia Commons

De Byzantijnen zouden, net als moderne vlammenwerpers, straalpijpen of sifons op de voorkant van sommige van hun schepen hebben gebouwd om Grieks vuur op vijandelijke schepen te laten vallen. Tot overmaat van ramp was Grieks vuur een vloeibaar brouwsel dat bleef plakken aan alles waarmee het in contact kwam, of het nu een schip was of menselijk vlees.

Grieks vuur was zowel effectief als angstaanjagend. Er werd gezegd dat het een luid brullend geluid maakte en veel rook, vergelijkbaar met de adem van een draken.

Kallinikos van Heliopolis wordt gecrediteerd met het uitvinden van het Griekse vuur in de zevende eeuw. Volgens de legende experimenteerde Kallinikos met verschillende materialen voordat hij de perfecte combinatie voor een brandwapen vond. De formule werd vervolgens aan de Byzantijnse keizer gegeven.

Vanwege zijn verwoestende potentieel werd de formule van het wapen streng bewaakt. Het was alleen bekend bij de familie Kallinikos en Byzantijnse heersers en werd van generatie op generatie doorgegeven.

Keramische granaten die gevuld waren met Grieks vuur, omringd door caltrops, 10e-12e eeuw, Nationaal Historisch Museum, Athene, Griekenland
Keramische granaten gevuld met Grieks vuur, omgeven door caltrops, 10e-12e eeuw, Nationaal Historisch Museum, Athene, Griekenland. © Afbeelding tegoed: Badseed | Wikimedia Commons

Zelfs toen tegenstanders Grieks vuur kregen, waren ze niet in staat om de technologie te repliceren, wat de effectiviteit van deze tactiek aantoonde. Dit is echter ook de reden waarom de methode voor het produceren van Grieks vuur uiteindelijk door de geschiedenis werd vergeten.

De Byzantijnen verdeelden het proces van het maken van Grieks vuur in compartimenten, zodat elke betrokken persoon alleen wist hoe ze het specifieke deel van het recept moesten maken waarvoor ze verantwoordelijk waren. Het systeem is ontworpen om te voorkomen dat iemand het hele recept kent.

Byzantijnse prinses en historica Anna Komnene (1083-1153 CE), gebaseerd op verwijzingen in Byzantijnse militaire handleidingen, geeft een gedeeltelijke beschrijving van het recept voor Grieks vuur in haar boek The Alexiad:

"Dit vuur wordt gemaakt door de volgende kunsten: Van de dennen en bepaalde dergelijke groenblijvende bomen wordt ontvlambare hars verzameld. Dit wordt ingewreven met zwavel en in rieten buizen gedaan, en door mannen die het gebruiken met gewelddadige en ononderbroken adem geblazen. Dan ontmoet het op deze manier het vuur op de punt en vangt het licht en valt als een vurige wervelwind op de gezichten van de vijanden.

Hoewel het een belangrijk onderdeel van het recept lijkt te zijn, is dit historische recept onvolledig. Moderne wetenschappers konden gemakkelijk iets creëren dat op Grieks vuur leek en dezelfde eigenschappen had, maar we zouden nooit weten of de Byzantijnen dezelfde formule gebruikten.

Zoals de meeste aspecten van de Byzantijnse militaire technologie, zijn de precieze details van de inzet van de Griekse brandweer tijdens het beleg van Constantinopel slecht geregistreerd en onderhevig aan tegenstrijdige interpretaties door moderne historici.

De exacte aard van Grieks vuur wordt betwist, met suggesties, waaronder dat het een vorm van op zwavel gebaseerde brandgevaarlijke verbinding is, een ontvlambare op aardolie gebaseerde stof / nafta, of een vernevelde vloeibare ontvlambare stof. Hoe het ook zij, Grieks vuur werd voornamelijk gebruikt als een krachtig zeewapen en was in die tijd zeer effectief.