De Benben-steen is een mythologisch artefact dat is opgegraven in het oude Egypte. Er wordt beweerd dat deze mythologische steen werd bewaard in een heiligdom binnen de omheiningen van de tempel van Heliopolis, gewijd aan de goddelijkheid Atum. De Benben-steen is ook een architecturale term voor het hoogtepunt van een obelisk of de sluitsteen bovenop een piramide.
Dit architecturale element staat ook bekend als een pyramidion (of pyramidia in zijn meervoud). Er zijn verschillende verhalen over de schepping van de wereld in de Egyptische mythologie. Een daarvan is gebaseerd op de godheid Atum en is ontstaan in de stad Heliopolis.
Volgens deze versie van het scheppingsverhaal heeft Atum de kosmos geschapen. In het begin was er niets dan duisternis en onrust. De oerheuvel die bekend staat als de Benben-steen barstte los uit de donkere zeeën, waarop Atum stond. Er is beweerd dat de term 'Benben' gerelateerd is aan het werkwoord 'weben', wat de Egyptische hiëroglief is die 'stijgen' betekent, aangezien de steen opsteeg uit de oerzeeën.
Een andere theorie is dat de Benben-steen de oerheuvel was waar Atum oorspronkelijk landde. Toen de godheid om zich heen keek, zag hij niets dan duisternis en onrust, en hij besefte dat hij helemaal alleen was. Atum begon met het scheppen vanuit een behoefte aan gezelschap. Volgens bepaalde versies van het verhaal masturbeerde Atum en bracht zo Shu (de godheid van de lucht) en Tefnut (de godin van het vocht) voort.
Volgens andere versies van de mythe werden deze goden voortgebracht door Atums copulatie met zijn eigen schaduw. Shu en Tefnut verlieten Atum op de Benben-steen om de rest van de wereld te bouwen. Na een tijdje zou Atum zich zorgen maken over zijn kinderen.
Hij verwijderde zijn oog en stuurde het op zoek naar hen. Shu en Tefnut keerden terug met het oog van hun vader, en de god huilde van verrukking toen hij zijn kinderen zag. Deze tranen die op de Benben-steen vielen waar Atum op stond, werden menselijke wezens.
Er wordt ook gezegd dat de Benben-steen een heilig relikwie was dat eerder werd bewaard in de 'hwt benben', wat zich vertaalt als 'Huis van de Benben'. Dit kostbare relikwie werd gevonden in het diepste heiligdom van de tempel van Heliopolis, waar Atum vroeger als zijn belangrijkste god diende.
Er wordt beweerd dat het originele cult-item ergens in de geschiedenis is verdwenen. Desondanks is op basis van visueel bewijs voorgesteld dat dit een rechtopstaande steen met een afgeronde top was. Er is ook op gewezen dat later andere zonnetempels ook hun eigen Benben-stenen zouden hebben.
Bijvoorbeeld, de tempel van Aten in El-Amarna / Akhetaten, die rond de 14e eeuw voor Christus werd gebouwd door farao Achnaton uit de 18e dynastie, zou zijn eigen Benben-steen hebben gehad.
De Benben-steen is niet alleen de naam van een cult-item, maar wordt ook gebruikt om een soort oud-Egyptisch architectonisch kenmerk te identificeren. De steen stond bij de oude Egyptenaren bekend als een 'benbenet' (de vrouwelijke versie van 'benben'), maar staat bij moderne mensen ook bekend als een pyramidion.
Dit woord verwijst naar de sluitsteen die op een piramide of op een obelisk was geplaatst. Volgens de legende is de pyramidion in het geval van de eerste vaak bedekt met elektrum of goud.
Pyramidions zijn bewaard gebleven en zijn te vinden in musea. Een voorbeeld is de pyramidion die eerder de 12e dynastie-piramide van Amenemhat III kroonde en nu te zien is in het Egyptisch Museum van Caïro.
