Hattusa ဟု တခါတရံ Hattusha ဟု စာလုံးပေါင်းကာ Çorum ပြည်နယ်ရှိ ခေတ်သစ် Boğazkale အနီးတွင် တူရကီနိုင်ငံ၏ ပင်လယ်နက်ဒေသရှိ သမိုင်းဝင်မြို့တစ်မြို့ဖြစ်သည်။ ဤရှေးဟောင်းမြို့သည် ယခင်က ဟိတ္တိအင်ပါယာ၏ မြို့တော်ဖြစ်ခဲ့ပြီး ရှေးယခင်က ကမ္ဘာ့အကြီးကျယ်ဆုံး စူပါပါဝါများထဲမှ တစ်ခုအဖြစ် သတ်မှတ်ခံခဲ့ရသည်။
အီဂျစ် ဘီစီ ၁၄ ရာစု Amarna Letters, Assyria, Mitani နှင့် Babylon တို့နှင့်အတူအဓိကအင်အားအဖြစ်ရည်ညွှန်းပြီးသူတို့ကိုသူတို့ကိုတန်းတူဟုသတ်မှတ်သည်။ Hattusa ကို Hittites များမရောက်မီထိုဒေသတွင်နေထိုင်သောဌာနေမျိုးနွယ်စုတစ်ခုဖြစ်သော Hatti မှဖန်တီးခဲ့သည်။ ဟိတ္တိလူမျိုးတို့၏မူလအစကိုမသိရသေးပေ။
Hattusa: အစ
Hatti သည်ဘီစီတတိယထောင်စုနှစ်ဝန်းကျင်က Hattusa မြို့ကိုဗဟိုပြုတည်ဆောက်ခဲ့သည်။ Hattusa သည်ထိုအချိန်ကဒေသတွင်း၌သေးငယ်သောပြည်နယ်ပြည်နယ်များအနက်မှတစ်ခုဖြစ်သည်။ Hattusa နှင့်နီးသော Kanesh သည်နောက်ထပ်အလားအလာရှိသော Hatti ပြည်နယ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ အာရှုရိလူမျိုးများသည်ဘီစီ ၂၀၀၀ ၀ န်းကျင်တွင်ကုန်သွယ်ရေးကိုလိုနီတစ်ခုတည်ထောင်ခဲ့သည်ဟုအခိုင်အမာဆိုခဲ့ပြီး Hattusa ဟူသောစကားလုံးကိုဤအချိန်မှစတင်ရေးသားခဲ့သည်။
Hattusa သမိုင်းသည်ဘီစီ ၁၇၀၀ ၀ န်းကျင်တွင်အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ဤအချိန်အတောအတွင်း Kussara ဘုရင် Anitta သည်အောင်နိုင်ပြီးနောက်မြို့ကို (မြေပုံမဖော်ထုတ်ရသေးသောပြည်နယ်) ကိုမြေပေါ်သို့ပစ်လိုက်သည်။ ဘုရင်သည် Hattusa အပေါ်အောင်ပွဲခံကြောင်းကြေငြာထားသောစာတစ်စောင်ချန်ထားပြီးမြို့တည်ရာမြေကိုပြန်လည်တည်ဆောက်ပြီးအုပ်ချုပ်နိုင်သူမည်သူမဆိုကိုကျိန်ဆဲပါလိမ့်မည်။ Anitta သည် Hittite အုပ်စိုးသူ (သို့) နောက်ပိုင်း Hittites များ၏ဘိုးဘေးဖြစ်သည်။
Hattusa သည်ဘီစီ ၁၇ ရာစုအလယ်ပိုင်း၌ Hattusili အား 'Kussara Man' ဟုလူသိများသော Hattite မင်းဆက်ကကိုလိုနီပြုခဲ့သည်။ Hattusili သည် "Hattusa ၏တစ် ဦး" ဟုအဓိပ္ပာယ်ရပြီးဘုရင်သည် Hattusa အားသူ၏သိမ်းပိုက်စဉ်အတွင်းဤအမည်ကိုယူခြင်းဖြစ်နိုင်သည်။ စာရွက်စာတမ်းများမရှိခြင်းကြောင့် Anitta သည်ဖျက်ဆီးခံရပြီးနောက်မြို့ကိုပြန်လည်တည်ဆောက်ခဲ့သလားမသိပါ။ Anitta ကဲ့သို့ Hattusili သည် Hattusa အားရယူရန်သို့မဟုတ်တည်ဆောက်ရန်သက်သက်အင်အားသုံးရန်လိုသည်ဟူသောကိစ္စကိုဖြစ်ပေါ်စေသည်။ ရှေးဟောင်းမြို့တော်ရဲ့လက်ကျန်.
Hattusa ဖွဲ့စည်းပုံများ
ပိုပြီးလူသိများတာကဟစ်တိလူမျိုးတွေဟာဒေသမှာထင်ပေါ်ကျော်ကြားလာပြီးအင်ပါယာတစ်ခုထူထောင်ပြီး Hattusa ကိုသူတို့ရဲ့နယ်ချဲ့ထိုင်ခုံအဖြစ်ထူထောင်ခဲ့တယ်။ ဤအချိန်ကာလအတွင်း Hattusa တွင်ကြီးကျယ်ခမ်းနားသောအဆောက်အအုံများကိုယနေ့တိုင်တွေ့မြင်နိုင်သေးသည်။ ဥပမာအားဖြင့်မြို့ကို ၈ ကီလိုမီတာ (၄.၉၇ မိုင်) ကျော်ရှည်လျားသောမြို့ရိုးကြီးဖြင့်ကာကွယ်ထားသည်။ ထို့ပြင်ထိပ်တန်းမြို့ကိုတာဝါတိုင်တစ်ရာနီးပါးရှိသောနှစ်ထပ်တံတိုင်းဖြင့်ကာကွယ်ထားသည်။
ဒီနံရံမှာလူသိများတဲ့ Lion's Gate and the အပါအ ၀ င်တံခါး ၅ ပေါက်ရှိတယ် Sphinx ရဲ့ ဂိတ်။ Hattusa သည်ဤခံတပ်အဆောက်အ ဦး များအပြင်ဘုရားကျောင်းများစွာကိုပေးခဲ့သည်။ အောက်ခြေမြို့၌တည်ရှိပြီးဘီစီ ၁၃ ရာစုမှတည်ရှိသော Great Temple သည်၎င်းတို့ကိုထိန်းသိမ်းထားသောအကောင်းဆုံးဖြစ်သည်။
၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် Hattusa ၌နှစ်ပေါင်း ၂,၃၀၀ ဝှက်ထားသောလိုဏ်ခေါင်းတစ်ခုကိုရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင်များကရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ သုတေသီများ၏အဆိုအရ“ အခမ်းအနားတစ်ခုတွင်ကျူနီဖောင်းတက်ဘလက်ကိုယခင်ကဘုရင်တစ်ပါးကရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့သည်။ ဒါကိုဝှက်ထားတယ် ပြွန်ခေါင်းလမ်း သန့်ရှင်းတဲ့ရည်ရွယ်ချက်ရှိကောင်းရှိနိုင်ပါတယ်။ ”
Hattusa တွင်နောက်ထပ်စိတ်ဝင်စားဖွယ်ထူးခြားချက်မှာဒေသခံများမှ“ ဆန္ဒကျောက်” ဟုလူသိများသော enigmatic ကြီးမားသောအစိမ်းရောင်ကျောက်ဖြစ်သည်။ ကြီးမားသောကျောက်ကို serpentine (သို့) nephrite ဟုယူဆသည်၊ ၎င်းသည်၎င်းဒေသရှိသာမန်ကျောက်မဟုတ်ပါ။ ကျောက်တုံးကိုဘာအတွက်သုံးတယ်ဆိုတာကိုဘယ်သူမှအတိအကျမသိပါဘူး။
Hattusa ကျဆုံးခြင်း
Hittite အင်ပါယာကျဆုံးခြင်းသည်ဘီစီ ၁၃ ရာစုအလယ်ပိုင်းတွင်စတင်ခဲ့ပြီးအများအားဖြင့်၎င်း၏အရှေ့ဘက်အိမ်နီးချင်းများဖြစ်သော Assyrians များပေါ်ပေါက်လာခြင်းကြောင့်ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင်ရန်လိုသောအုပ်စုများမှကျူးကျော်မှုများလည်းရှိသည် ပင်လယ်လူမျိုး Kaska သည် Hittite အင်ပါယာကိုပျက်ပြားစေပြီးနောက်ဆုံးဘီစီ ၁၂ ရာစုပထမပိုင်း၌၎င်း၏ဆုံးပါးသွားစေသည်။ Hattusa ကိုဘီစီ ၁၁၉၀ တွင် Kaskas ကဖမ်းပြီးလုယက်မီးရှို့ခဲ့သည်။
Hattusa သည် Phrygians များနေရာချထားခြင်းမပြုမီနှစ်ပေါင်း ၄၀၀ ခန့်စွန့်ပစ်ခံခဲ့ရသည်။ Hellenistic, Roman နှင့် Byzantine ရာစုနှစ်များအတွင်း၌ထို site သည်၎င်း၏ရွှေနေ့ရက်များကြာရှည်ခဲ့သော်လည်း၊
တစ်ချိန်တည်းမှာပင်ဟိတ္တိလူမျိုးများမှာဆိုးရွားလာပြီးနောက်ဆုံးတွင် ပျောက်ကွယ်သွားပြီသမ္မာကျမ်းစာတွင်ဖော်ပြထားသောအနည်းငယ် မှလွဲ၍ အချို့အချက်များ မှလွဲ၍၊ အီဂျစ်မှတ်တမ်းများမရ။ ဘိုဟက်ဇ်ကာလီတွင်တူးဖော်မှုများစတင်ခဲ့သည့် ၁၉ ရာစုအတွင်းဟစ်တ်များနှင့်သူတို့၏မြို့ Hattusa ကိုခေတ်သစ်လူ့အဖွဲ့အစည်းမှပထမဆုံးပြန်လည်တွေ့ရှိခဲ့သည်။
