Żewġ pilloli tal-qedem tat-tafal skoperti fl-Iraq u miksija minn fuq għal isfel b’kitba cuneiform fihom dettalji ta’ lingwa Kananija “mitlufa” li għandha xebh notevoli mal-Ebrajk tal-qedem.
Il-pilloli, li huma maħsuba li għandhom kważi 4,000 sena, jirreġistraw frażijiet fil-lingwa kważi mhux magħrufa tal-poplu Amorin, li oriġinarjament kienu minn Kangħan — iż-żona li bejn wieħed u ieħor hija s-Sirja, Iżrael u l-Ġordan — iżda li aktar tard waqqaf saltna fil-Mesopotamja. Dawn il-frażijiet jitqiegħdu flimkien ma’ traduzzjonijiet fil-lingwa Akkadjana, li jistgħu jinqraw minn studjużi moderni.
Fil-fatt, il-pilloli huma simili għall-famuża Stone Rosetta, li kellha skrizzjoni f’lingwa magħrufa waħda (il-Grieg antik) b’mod parallel ma’ żewġ skripts Eġizzjani antiki miktuba mhux magħrufa (ġeroglifiċi u demotiċi.) F’dan il-każ, il-frażijiet Akkadjani magħrufa qed jgħinu ir-riċerkaturi qraw l-Amoritan bil-miktub.
“L-għarfien tagħna dwar l-Amorrit kien tant ħasra li xi esperti ddubitaw jekk kienx hemm lingwa bħal din,” ir-riċerkaturi Manfred Krebernik(opens in new tab) u Andrew R. George(opens in new tab) qalu Live Science f'email. Iżda “Il-pilloli jsolvu dik il-kwistjoni billi juru li l-lingwa tkun artikolata b’mod koerenti u prevedibbli, u kompletament distinta mill-Akkadjan.”
Krebernik, professur u president tal-istudji antiki tal-Lvant Qarib fl-Università ta’ Jena fil-Ġermanja, u George, professur emeritu tal-letteratura Babilonjana fl-Iskola tal-Istudji Orjentali u Afrikani tal-Università ta’ Londra, ippubblikaw ir-riċerka tagħhom li jiddeskrivu t-pilloli fl-aħħar ħarġa. tal-ġurnal Franċiż Revue d'assyriologie et d'archéologie orientale(jiftaħ f'tab ġdida) (Ġurnal tal-Assirioloġija u l-Arkeoloġija Orjentali).
Lingwa mitlufa
Iż-żewġ pilloli Amore-Akkadian ġew skoperti fl-Iraq madwar 30 sena ilu, possibilment matul il-Gwerra Iran-Iraq, mill-1980 sal-1988; eventwalment ġew inklużi f’kollezzjoni fl-Istati Uniti. Iżda xejn aktar mhu magħruf dwarhom, u mhux magħruf jekk ittieħdux legalment mill-Iraq.
Krebernik u George bdew jistudjaw il-pilloli fl-2016 wara li studjużi oħra rrimarkawhom.
Billi analizzaw il-grammatika u l-vokabularju tal-lingwa misterjuża, iddeterminaw li din kienet tappartjeni għall-familja tal-lingwi Semitika tal-Punent, li tinkludi wkoll l-Ebrajk (issa mitkellma f’Iżrael) u l-Aramajk, li darba kien mifrux fir-reġjun kollu iżda issa huwa mitkellem biss fl-Iżrael. ftit komunitajiet imxerrda fil-Lvant Nofsani.
Wara li raw ix-xebh bejn il-lingwa misterjuża u dak li ftit hu magħruf dwar l-Amoritan, Krebernik u Ġorġ iddeterminaw li kienu l-istess, u li t-twavel kienu qed jiddeskrivu frażijiet tal-Amoritan fid-djalett Qadim Baylonjan tal-Akkadjan.
Ir- rakkont tal- lingwa Amorita mogħtija fit- tabelli huwa komprensiv b’mod sorprendenti. “Iż-żewġ tabelli jkabbru sostanzjalment l-għarfien tagħna dwar l-Amorrit, peress li fihom mhux biss kliem ġdid iżda wkoll sentenzi kompluti, u għalhekk juru ħafna vokabularju u grammatika ġodda,” qalu r-riċerkaturi. Il-kitba fuq it-twavel setgħet saret minn kittieba Babiloniż jew apprendist iskribali li jitkellem bl-Akkad, bħala “eżerċizzju improvvis imwieled minn kurżità intellettwali,” żiedu l-awturi.
Yoram Cohen (tiftaħ f’tab ġdida), professur tal-Assirjoloġija fl-Università ta’ Tel Aviv fl-Iżrael li ma kienx involut fir-riċerka, qal lil Live Science li l-pilloli jidhru li huma tip ta’ “Ktieb ta’ gwida tat-turisti” għall-kelliema Akkadjani tal-qedem li kellhom bżonn jitgħallmu l-Amoritan.
Passa notevoli hija lista taʼ allat Amorini li tqabbelhom maʼ allat korrispondenti tal- Mesopotamja, u passaġġ ieħor jagħti dettalji dwar frażijiet taʼ merħba.
“Hemm frażijiet dwar it-twaqqif ta’ ikla komuni, dwar kif isir sagrifiċċju, dwar il-barka ta’ sultan,” Qal Cohen. “Hemm anke dak li jista’ jkun kanzunetta ta’ mħabba. … Verament jiġbor fih l-isfera kollha tal-ħajja.”
Xebh qawwi
Ħafna mill-frażijiet Amorin mogħtija fit-tabelli huma simili għal frażijiet fl-Ebrajk, bħal “ferragħna l-inbid” - “ia -a -a -nam si -qí-ni -a -ti” fl-Amoritan u “hasqenu yain” bl-Ebrajk — għalkemm l-ewwel kitba Ebrajka magħrufa hija ta’ madwar 1,000 sena wara, qal Cohen.
“Jittawwal iż-żmien meta dawn il-lingwi [Semitiċi tal-Punent] huma dokumentati. … Il-lingwisti issa jistgħu jeżaminaw x’bidliet għaddew minn dawn il-lingwi matul is-sekli,” huwa qal.
L-akkadjan kien oriġinarjament il-lingwa tal-belt bikrija tal-Mesopotamja ta’ Akkad (magħrufa wkoll bħala Agade) mit-tielet millennju QK, iżda nfirxet fir-reġjun kollu f’sekli u kulturi ta’ wara, inkluża ċ-ċiviltà Babilonjana minn madwar id-19 sas-sitt seklu QK. .
Ħafna mill-pilloli tat-tafal koperti bl-iskrittura cuneiform tal-qedem — waħda mill-aktar forom bikrija ta’ kitba, li fiha kienu jsiru impressjonijiet f’forma ta’ feles f’tafal imxarrab bi stilus — inkitbu bl-Akkadjan, u għarfien sħiħ tal-lingwa kien essenzjali. parti mill-edukazzjoni fil-Mesopotamia għal aktar minn elf sena.
