Ix-xadini tal-loys, jew Ameranthropoides loysi (mhux uffiċjali), kienet ħlejqa stramba simili għal xadina maqtula maqtula mill-ġeologu Żvizzeru François de Loys fl-1917 fuq il-fruntiera bejn il-Venezwela u l-Kolombja. Il-kreatura kienet tixbah lil ominidu, ma kellhiex denb bħal xadina, kellha 32 sinna, u kienet twila bejn 1.60 u 1.65 metru.
François de Loys kien qed imexxi spedizzjoni ta’ esplorazzjoni taż-żejt ħdejn ix-Xmajjar Tarra u Maracaibo meta żewġ ħlejjaq avviċinaw il-grupp tagħhom. Loys spara lejn il-kreaturi f'tentattiv biex jiddefendu lilhom infushom. Ir-raġel ħarab fil-ġungla, u n-nisa nqatlet minn karozza. Il-kreatura ġiet fotografata, u de Loys salva l-immaġini.
Meta François de Loys mar lura l-Isvizzera, ma qal lil ħadd dwar il-kreatura. Madankollu, fl-1929, antropologu Svizzeru Franċiż George Montadon skopra r-ritratt waqt li kien qed ifittex informazzjoni fin-noti ta’ Loys dwar tribujiet indiġeni fl-Amerika t’Isfel u kkonvinċa lil Loys biex jippubblikah f’gazzetta Ingliża.
Diversi dokumenti dwar il-kreatura misterjuża ġew ippubblikati aktar tard fi Franza, u George Montadon ippropona l-isem xjentifiku tagħha lill-Akkademja tax-Xjenzi Franċiża.
Madankollu, deskrizzjoni xjentifika Montandon ta 'l-ispeċi bħala Ameranthropoides loysi (Ape Amerikana li tixbaħ il-bniedem ta’ de Loys) intlaqat bi kritika ħarxa. Skont naturalista Ingliż Sir Arthur Keith, ir-ritratt kien juri biss speċi ta’ xadina brimba, ateles belzebuth, indiġeni għar-reġjun esplorat, b'denb intenzjonalment maqtugħ jew moħbi fir-ritratt.
Ix-xadini brimba huma komuni fl-Amerika t'Isfel, u wieqfa kważi 110cm (3.5 pied) twil meta wieqfa. De Loys, min-naħa l-oħra, kien kejjel ix-xadini tiegħu f'157cm (5 piedi) - akbar b'mod sinifikanti mill-ispeċi kollha magħrufa.
Montandon kien enthralled mix-xadini. Huwa ppropona l-isem Ameranthropoides loysi fi tliet artikli separati għal ġurnali xjentifiċi. Madankollu, ir-riċerkaturi mainstream kienu xettiċi minn kull angolu f'dan il-każ.
L-istoriċi Pierre Centlivres u Isabelle Girod ippubblikaw artiklu fl-1998 fejn sostnew li l-istorja kollha tal-laqgħa stramba kienet ingann imwettaq mill-antropologu Montandon minħabba l-ħarsa razzista tiegħu tal-evoluzzjoni tal-bniedem.
Min kien dan it-tip de Loys, u x’prova kellu li x-xadina ma kinitx biss xadina brimba? Kien saħansitra ċert li r-ritratt ittieħed fl-Amerika t'Isfel?
Dan huwa wieħed mill-misteri. Apparti l-mistoqsija ta’ x’tip ta’ xadina tal-primat de Loys hi, jekk hi xadina, hija xadina tal-Amerika t’Isfel? M'hemm l-ebda xadini indiġeni fl-Ameriki, xadini biss. L-Afrika hija dar għaċ-chimps, il-gorillas, u l-bonobos, filwaqt li l-Asja hija dar għal orangutans, gibbons, u siamangs. Jekk de Loys tabilħaqq skopra xadina mhux magħrufa qabel fl-Amerika t'Isfel, dan jibdel b'mod fundamentali l-fehim tagħna tal-evoluzzjoni tax-xadini.
