Kua kitea e te hunga whaipara tangata tetahi arawhata rakau 1,000 tau te pakeke i te United Kingdom. Ko nga mahi keri i te mara 44, tata ki Tempsford i Central Bedfordshire, kua timata ano, a kua kitea e nga tohunga etahi atu kitenga whaipara whaipara.
E ai ki te roopu whaipara tangata a MOLA, he maha nga taonga rakau Iron Age kua whakahokia mai he mea nohinohi. He maha nga rakau i whakamahia e te tangata i nga ra o mua, ina koa i roto i nga whare penei i nga whare porowhita, koinei te ahua nui o nga hanganga i nohoia e te tangata puta noa i te Ao Rino (800BC – 43AD).
I te nuinga o te wa, ko nga tohu ka kitea e matou mo nga whare porowhita ko nga rua pou, kua pirau noa nga pou rakau. Na te mea he tere te pakaru o te rakau ina tanumia ki te whenua. Inaa, iti iho i te 5% o nga waahi whaipara tangata puta noa i Ingarangi he toenga rakau!
Mena ka tere te pirau te rakau, me pehea i kitea ai e nga tohunga whaipara tangata etahi?
Ka pakaruhia te rakau e te harore me te moroiti penei i te huakita. Engari, ki te mea kei runga te rakau i runga i te whenua makuku rawa, ka uru ki roto te wai ka uru ki te wai. Ka kiki te rakau i te wai ka tanumia ki te whenua maku, kare e maroke.
Ko te tikanga karekau te hāora e tae ki te rakau. Kare e taea e te huakita te ora ki te kore he hāora, no reira karekau he mea hei awhina i te rakau kia pirau.
“Ko tetahi wahanga o ta matou waahi keri he riu papaku kei reira tonu nga wai o raro e kohi noa ana. Ko te tikanga, he makuku tonu te whenua me te makuku.
He pera ano i te wa o te Iron Age i whakamahia e te hapori o te rohe tenei waahi hei kohi wai mai i nga puna papaku. Ahakoa ko te keri he mahi tino paru mo nga tohunga whaipara tangata, i puta ano etahi kitenga whakamiharo, "e kii ana te MOLA i roto i tetahi korero korero.
He maha nga taonga rakau whakamiharo i tiakina i roto i te papaaapapa mo te 2000 tau. Ko tetahi o ratou he arawhata Iron Age i whakamahia e te hapori o te rohe ki te toro atu ki te wai mai i te puna papaku.
Kua hurahia e nga kaiputaiao tetahi mea he rite te ahua o te kete engari karekau. Ko te tikanga he papanga wattle (nga raranga manga me nga manga) kua hipokina ki te pania, he mea hanga mai i nga taonga penei i te paru, te kohatu kuru, me te kakau witi, te huruhuru kararehe ranei. I whakamahia tenei panui hei raina i te poka wai, engari i whakamahia ano te wattle me te pania hei hanga whare mo nga mano tau. Ko te rapu i etahi mea i tiakina mai i nga wa o mua ko te Iron Age he tino onge.
I muri i te kitenga o nga rakau kua tiakina, me tere nga mahi whaipara tangata. Ko te mea nui kia makuku te rakau kia ata whakamarokehia i roto i te taiwhanga e nga tohunga tiaki. Ki te kore e makuku, ka tere te pirau, ka tino memeha!
He aha ta tatou e ako mai i te rakau?
“He maha nga mea ka taea e tatou te ako mai i enei taonga rakau. I tua atu i te kaha ki te kite i te hanga me te whakamahi a te tangata i a ratau i ia ra, ka kitea he aha te momo rakau i whakamahia e ratou ka korero mai mo nga rakau i tupu i taua takiwa. Ka taea e tenei te awhina i a tatou ki te hanga ano i te ahua o te whenua i tera wa, me te whakarereketanga o taua whenua puta noa i te hitori.
Ehara i te rakau anake ka taea te tiaki i enei taiao maku! Ka kitea hoki nga pepeke, nga kakano, me te hae. Ko enei katoa ka awhina i o maatau tohunga whaipara taiao ki te hanga pikitia mo te ahua o te whenua o Bedfordshire me Cambridgeshire 2000 tau ki muri.
Ma te titiro ki te hae me nga tipu e tiakina ana i roto i te wai, kua kitea e ratou etahi o nga tipu e tipu ana i te taha tata, tae atu ki te pata pata me te wiwi!” ka whakamarama te roopu pūtaiao MOLA.
Kei te haere tonu nga mahi whaipara tangata i te waahi. Inaianei ka ata whakamarokehia nga rakau e o matou kaitiaki, katahi ka taea e nga tohunga te tirotiro i enei taonga rakau.
