He nui te mohio o nga kaitoi korero o enei ra mo te pikinga me te hinganga o nga emepaea rongonui, engari he iti noa nga tangata e mohio ana mo etahi o nga tikanga ngaro o te hitori.
Ka warewarehia enei hapori iti-mohiotia na te mea kaore i waiho e ratou nga tohu kohatu nunui penei i nga koeko, me nga maramataka kohatu whakamiharo penei i nga temepara o Mayan. Engari ko enei ahurea tawhito kua waiho he paanga nui ki te hitori o te ao pera i era atu hapori.
Ko te rarangi e whai ake nei e whakaatu ana i nga iwi tawhito e 8 iti-mohiotia, kaore pea koe e tino mohio. Ehara enei i te katoa o nga ahurea "he iti ake" i etahi atu. Engari, he roopu enei kua warewarehia nga korero i nga rau tau tata nei.
Ko te rangatiratanga o Aksum o Etiopia
Ka korero nga tangata inaianei mo te rangatiratanga o Aksum i Etiopia. Ko etahi e kii ana ko te rangatiratanga ngaro o te Kuini o Hepa, ko etahi e kii ana ko te wahi e takoto ai te aaka o te Kawenata mo te pai. I kii tetahi tohunga mohio ko tetahi o nga rangatiratanga pai e wha o te ao. He pai mo te wa roa i muri i te hinganga o Roma. Ko te painga nui o te hokohoko a Eskom i runga i ona hoa tata i tangohia, a ko te whare rangatira o Zagwe te waahi.
Ko te rangatiratanga o Kush
Tata ki te 8000 BC, ka timata te rangatiratanga o Kush. I te timatanga o te tau 2000 BC, he hapori uaua a Kush, i mau tonu i nga mahi ahuwhenua nui. Na ka tangohia e Ihipa, i te taha ki te raki o Kuhu, a riro ana i a ia. A whakahokia ana a Ihipa e Kuhu, a kaha ake ia i nga Ihipiana. Neke atu i te kotahi mano nga tau i kingi ai ratou ki Ihipa, a ka awhina ratou ki te hanga i Sudan.
Na ratou i hanga te mea e kiia nei ko te tuhi "Meroitic". Ko te nuinga o o raatau hitori kaore i te mohiotia na te mea kaore ano a raatau tuhinga i whakamaoritia.
Ko te Nok
Mai i te 1000 BC ki te 300 AD, i noho a Nok ngaro ki te raki o Nigeria inaianei. I te wa o te mahi keri tine i te tau 1943, i kitea ohorere nga taunakitanga o te Nok. I kitea e nga kaikeri he upoko terra-cotta, e tohu ana mo te hitori roa o te whakairo. Mai i tera wa, kua hangaia etahi atu whakairo terra-cotta, e whakaatu ana i nga tangata me nga taonga whakapaipai, me te mau raakau me nga karaehe (he tohu mana i kitea ano i nga toi o Ihipa o mua). Ko nga tangata whai mate penei i te elephantiasis ka whakaatuhia ki etahi atu whakairo.
He maha nga wa i tangohia mai ai nga taonga mai i to ratau waahi taketake kaore he tātaritanga whaipara tangata, e taapiri ana ki te mea ngaro o te Nok. I te tau 2012, ko te roopu o nga ahua Nok i tahaetia mai i te whare taonga o te motu o Nigeria ka tukuna ki te US i whakahokia ki taua whenua.
Te Whenua o Punt
Ko te nuinga o nga mea e mohio ana tatou mo etahi ahurea ka ahu mai i nga mea kua tuhia e etahi atu ahurea. Ko te take tenei mo Punt, he kingitanga ngaro o Awherika i hokohoko me nga Ihipiana o mua. Mai i te iti rawa o te rautau 26 BC, i te wa e whakahaere ana te pharaoh Khufu, ka hoko taonga nga rangatiratanga e rua.
Kaore he tangata e mohio kei hea a Punt, he mea ke. He maha nga korero a nga Ihipiana mo te koura, te eponi, me te maira i riro mai i Punt me nga haerenga moana i tukuna e ratou ki te rangatiratanga kua ngaro. Engari e kore nga Ihipiana e korero ki hea e haere ana enei kaipuke katoa; Te mana‘o ra te mau aivanaa e tei Arabia paha o Punt, i nia i te Horn of Africa, aore ra i te hiti o te Awa o te Nile i pihai iho i te vahi e farereihia ’i te South Sudan raua o Etiopia i teie mahana.
Ko nga Etruscians
Ko nga Etruscians he roopu tangata i noho ki te raki o Itari mai i te 700 BC ki te 500 BC i te wa i timata ai te Repupiripia Roma ki te tango. I puta mai a raatau momo tuhi ka waiho i muri i nga urupa whanau papai, tae atu ki tetahi mo te rangatira i kitea i te tau 2013.
I te whare tapu o Etruscan o Poggio Colla, i kitea te pikitia tawhito o te wahine e whanau ana i nga mahi toi o te Tai Hauauru. E whakaatu ana i te atua e tupapa ana ki te whanau. I taua waahi ano, i kitea e nga tohunga whaipara tangata tetahi papa kirikiri e 4 putu ki te 2 putu (1.2 ki te 0.6 mita) me te tuhi onge a Etruscan ki runga.
Te ahurea o nga Aztec
Fatata i te hoê â taime, ua mana te mau Incas i Marite Apatoa, e ua riro te mau Aztec i te mana. Ko nga tangata o Mexico inaianei e noho ana i roto i nga taone nui e toru i te tau 1200 me te timatanga o te 1300. Ko enei taone ko Tenochtitlan, Texcoco, me Tlacopan.
I te takiwa o te tau 1325, ka hui tahi enei hoa whawhai ki te hanga whenua hou, hei rangatira mo te Raorao o Mexico. I tera wa, he pai ake te iwi ki te ingoa Mexica i te ingoa Aztec.
Ko nga Mayans, he iwi kaha i Mexico me Amerika Waenga, i hinga tata ki te kotahi rau tau i mua i te tango a nga Aztec.
Ko te turanga kaha o te ope taua i te taone o Tenochtitlan, i noho hei upoko mo te raupatu whenua hou. Heoi, karekau te Emepera Aztec i whai mana tika ki nga taone me nga rohe katoa. I noho tonu nga kawanatanga o te rohe, a, ka peia ki te utu i nga takoha rereke ki te Triple Alliance.
Ko nga Aztec i te teitei o to ratou mana i te timatanga o te 1500s. Heoi, ka tae mai te Paniora. Ko te mutunga mai, ka whawhai nga Kaitiaki Paniora me nga hoa Maori o Amerika i huihuia e ratou i raro i te mana o Hernan Cortes (1521). I hinga te Emepaea nui o Aztec na te mea kua hinga ratou i tenei pakanga nui.
Ko nga Roma me o raatau tikanga
I te takiwa o te 600 BC, ka timata te tipuranga o te ao Roma. Ahakoa ko nga korero mo te ahua o Roma o mua he korero pakiwaitara me nga pakiwaitara. I whakahaerehia e te Emepaea o Roma tetahi rohe whenua nui i te wa e tino kaha ana. Ko nga whenua katoa kei te Mediterranean inaianei he waahanga o Roma tawhito.
I te timatanga, i whakahaerehia a Roma e nga kingi, engari i muri i te tokowhitu o ratou, ka mau te iwi ki te whakahaere i to ratou pa, a ka timata ratou ki te whakahaere. I hanga e ratou he roopu o nga tangata e karanga ana ki te Senate hei whakahaere i a raatau. I muri i tenei, ka mohiotia a Roma ko te Repupiripia Roma.
Ko etahi o nga rangatira pai rawa atu i roto i te hitori, penei i a Julius Caesar, Trajan, me Augustus, ka eke ki te mana, katahi ka ngaro. Engari i te mutunga, ka nui haere te emepaea, kare e taea e te kotahi anake te whakahaere.
I te mutunga, ka uru mai nga tauhou mai i te raki me te rawhiti o Uropi ki roto i te Emepaea o Roma, ka riro te mana.
Te ao o nga Pahia
Ko te iwi Pahia onamata i mau i te taitara o te emepaea kaha rawa atu i te whenua. Noa ’tu e ua hau atu ratou i te 200 matahiti i te faatere, ua haruhia e te mau Peresia hau atu i te piti mirioni maero tuea. Mai i te tonga o Ihipa ki etahi wahi o Kariki me Inia, i mohiotia te Emepaea o Pahia mo te kaha o nga hoia me nga rangatira mohio.
I mua i te 550 BC, i te wa i hangaia ai e ratou he emepaea nui i roto i nga tau 200 noa, ka wehewehea te Emepaea o Pahia, e mohiotia ana i taua wa ko Persis, ki nga roopu ka arahina e nga tangata rereke. I muri iho râ, ua faatere te arii Kuro II, tei piihia i muri iho o Kuro Rahi. Ua tahoê oia i te taatoaraa o te basileia Peresia e i muri iho ua haru oia ia Babulonia i tahito ra.
E kiia ana he kotahi rau nga waahi i riro i a ia i te tau 533 BC, tae atu ki Inia, kei tawhiti atu i te rawhiti. Ahakoa i muri i te matenga o Hairuha, ka kaha haere tonu ona uri ki te whawhai ki nga Spartans toa i roto i te pakanga rongonui inaianei.
Ko Pahia onamata te rangatira o te katoa o te puku o Ahia me Ihipa i tona tihi. I huri tenei i te 330 BC i te wa i turi ai tetahi hoia rongonui Makeronia ko Alexander the Great te katoa o te Emepaea o Pahia ki raro, ka mutu taua ao.
