Te Whare Pukapuka o Ashurbanipal: Ko te Whare Pukapuka Tawhito E mohiotia ana na te Whare Pukapuka o Alexandria

I te tekau tau atu i 1850, ka hurahia e nga tohunga whaipara tangata i Kuyunjik, Iraq, tetahi putunga taonga o nga papa uku kua tuhia ki nga tuhinga mai i te rautau 7 BC. Ko nga "pukapuka" tawhito no Ashurbanipal, nana i whakahaere te kingitanga tawhito o Ahiria mai i te 668 BC ki te takiwa o te 630 BC. Ko ia te kingi nui whakamutunga o te Neo-Assyrian Empire.

Assurbanipal hei Tohunga Nui — Ashurbanipal hei tohunga nui. E kiia ana ia i roto i te Paipera ko Asenapper. Ko Ashurbanipal te kingi tuatahi o Ahiria i mohio ki te panui me te tuhi. Ko nga Ahiriana, i huaina i muri ko nga Hiriani, i mau i to ratou rangatiratanga mo te tekau ma toru rau tau. He tohunga a Ashurbanipal, te kingi whakamutunga o Ahiria, ki te eke hoiho, ki te whakairo me te eke hoiho, a he tino pai hoki ia ki te tuunga mo te whakamaarama hinu. © Puna Whakaahua: Wikimedia Commons (Public Domain)

I roto i nga tuhinga neke atu i te 30,000 (papa cuneiform) ko nga tuhinga o mua, nga tuhinga whakahaere me te ture (mo runga i nga reta me nga mahi a nga iwi ke, nga korero a nga rangatira, me nga take putea), nga tuhinga rongoa, “maamaa” tuhinga me nga mahi tuhituhi, tae atu ki te “Epic of Gilgamesh”. Ko te toenga he mahi makutu, he tohu, he karakia, he himene ki nga atua maha.

Papa kei roto tetahi wahi o te Epic of Gilgamesh — Ko tenei papa uku i tuhia ki tetahi waahanga o te Epic of Gilgamesh. I tahaetia mai i tetahi waahi o mua i mua i te hokonga ki te whare taonga i Iraq. © Image Credit: Farouk Al-Rawi

I hangaia te whare pukapuka mo te whanau kingi, kei roto nga kohinga a te kingi, engari i whakatuwheratia ano ki nga tohunga me nga tohunga whai mana. I tapaina te whare pukapuka ki te ingoa o te kingi o Ashurbanipal.

Whare Pukapuka o Ashurbanipal — Ko nga tuhinga i kohia ko te rongoa, te arorangi, me nga tuhinga. Neke atu i te 6,000 o nga korero o nga papa i kitea e pa ana ki nga ture, nga reta me nga mahi a nga iwi ke, nga korero a nga rangatira, me nga take putea. Ko te toenga he mahi makutu, he tohu, he karakia, he himene ki nga atua maha. © Image Credit: takomabibelot | Flickr (Rohe Katoa)

Ko nga tuhinga "he mea nui" i roto i te ako o nga ahurea tawhito o te Tata ki te Rawhiti, e ai ki te British Museum, he maha nga waahanga mai i te Whare Pukapuka o Ashurbanipal e noho ana i tenei wa.

I hangaia te whare pukapuka ki te raki o Iraq o enei ra, tata ki te taone nui o Mosul. Ko nga taonga mai i te whare pukapuka kua kitea e Ta Austen Henry Layard, he tangata haereere Ingarihi, he tohunga whaipara tangata, i te waahi whaipara tangata o Kouyunjik, Nineveh.

Austen Henry Layard (1883) © Wikimedia Commons (Public Domain)

E ai ki etahi ariā, te Whare Pukapuka o Alexandria i whakaaweahia e te Whare Pukapuka o Ashurbanipal. I harikoa a Alexander the Great ki a ia me te hiahia ki te hanga i tetahi i roto i tona rangatiratanga. I timata ia i te kaupapa i oti i a Ptolemy i muri i te matenga o Alexander.

Ko te Whare Pukapuka o Ashurbanipal: Ko te whare pukapuka tino rongonui i whakahihiko i te Whare Pukapuka o Alexandria 1 — Ko te whakaaturanga toi toi o te rautau tekau ma iwa o te Whare Pukapuka o Alexandria e te kaitoi Tiamana a O. Von Corven, he mea hanga noa i runga i nga taunakitanga whaipara e waatea ana i taua waa © Wikimedia Commons

Ua papaihia te rahiraa o te mau papai na roto i te reo Akkadia na roto i te papairaa cuneiform e te tahi atu na roto i te reo Asura. Ko te nuinga o nga rawa taketake kua pakaru, kua kore e taea te hanga ano. Ko te nuinga o nga papa me nga papa tuhi he kongakonga tino pakaru.

Nga papa uku o mua o Ahiria — Ko nga papa paru o Assyrian tawhito mai i te whare pukapuka kingi o te kingi Ashurbanipal i te whakaaturanga whaipara tangata i te British Museum i Raanana. © Image Credit: Bernard Bialorucki | Moemoea (ID 175741942)

Ko Ashurbanipal hoki te tino tohunga matatiki me tetahi o nga Kingi tokoiti i kaha ki te panui i nga tuhinga cuneiform i roto i te reo Akkadian me Sumerian. I roto i tetahi tuhinga, i kii ia:

Ko ahau, ko Ahuru, i roto i te whare rangatira, i tiaki i te whakaaro nui o Nepo, i nga mea tuhituhi katoa, i nga papa paru, i nga mea ngaro, i nga raruraru i whakaotia e ahau.

Ko tetahi atu tuhinga kei roto i tetahi o nga tuhinga e whakatupato ana ki te tahae tetahi i ana papa (te whare pukapuka) ka mau nga atua. "Tukua ia ki raro" a "Whakakorea tona ingoa, tona uri, i runga i te whenua."

I tua atu i te mahi rangatira “Epic of Gilgamesh,” te pakiwaitara o Adapa, te pakiwaitara hanga o Papurona “Tena Eliš,” me nga korero penei "Ko te tangata rawakore o Nippur" Ko etahi o nga tino pakiwaitara me nga pakiwaitara i whakahokia mai i te Whare Pukapuka o Ashurbanipal.

Te Hinga o Ninewe, John Martin — Ko te Hinga o Nineveh, na John Martin (1829) i peita, na te whiti a Edwin Atherstone © Whakaahua: むーたんじょ | Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0)

I kii nga tohunga korero ko te whare pukapuka o mua i tahuna i te ahi i te tau 612 BC i te whakangaromanga o Ninewe. Heoi, i roto i te ahi ka tino tiakina nga papa mo nga mano tau e rua e whai ake nei tae noa ki to ratou kitenga ano i te tau 1849.

Tuhinga o mua