Ko te ahurea o Sao he ahurea tawhito kei Central Africa, i tetahi waahi kei enei ra nga whenua o Cameroon me Chad. Ka noho ratou ki te taha o te awa o Chari, kei te taha tonga o te roto o Chad.
Ko te iwi Kotoko hou, he roopu iwi kei Cameroon, Chad, me Nigeria, e kii ana he uri iwi no Sao onamata. E ai ki ta ratou tikanga, ko te Sao he iwi roroa e noho ana i te takiwa ki te tonga o te roto o Chad, i waenganui i nga rohe raki o Nigeria me Cameroon.
He iti nga rekoata tuhi o te Sao
Ko te kupu 'Sao' ko te mea i uru tuatahi ki nga puna tuhituhi i te rautau 16 AD. I roto i ana korero e rua (ko enei mea e rua i tuhia ki te reo Arapi), Ko te Pukapuka o nga Pakanga o Bornu me Ko te Pukapuka o nga Pakanga Kanem, ko te Imam nui o te Emepaea o Bornu, a Ahmad Ibn Furtu, i whakaahua i nga haerenga a tana kingi, a Idris Alooma. .
Ko nga taupori i raupatuhia e Idris Alooma ka kiia ko te 'Sao', ko etahi atu kaore i te korero i te reo Kanuri (he reo Nilo-Saharan).
Ko enei kainoho, ko ratou pea nga kainoho tuatahi o te rohe, i korero tetahi ki tetahi atu reo Chadic, i ahu mai i te whanaketanga o te reo-whanau o Central Chadic.
Ko nga mahi a Ibn Furtu e whakarato ana i etahi korero mo te huarahi i whakaritea ai te Sao. I tua atu i nga taunakitanga e kii ana i hangahia ratou ki nga hapu patrilineal, e kiia ana ko te Sao i whakariteritehia ki roto i nga roopu rangatira me nga hapori matua, na reira ka tohu he raupapatanga. Ko enei kaupapa here ka kiia he rangatira rangatira, he rangatiratanga ranei, i runga i nga ahuatanga.
I tua atu, i tuhia te Sao i noho i roto i nga taone iti i tiakina e nga awaawa me nga parepare oneone, na reira i kii ai kua mahi ratou hei taone nui.
I te wa i whakahaerehia ai e Idris Alooma ana pakanga hoia, ko nga taone o te Sao e tata ana ki te ngakau o Bornu i hinga, ka uru ki roto i te kawanatanga o Bornu. Ko te hunga kei te taha o waho, he uaua ake te whakahaere tika, a he rautaki rereke i mahia.
Engari i te raupatu i enei taone, ka peia ratou ki te tuunga o te rohe, a ko tetahi o nga mema o te kawanatanga o Bornu i whakaritea hei noho hei tirotiro i te kawanatanga o te rohe. Na reira ko tetahi atu whakamaramatanga mo te hekenga o te Sao na roto i te whakauru.
He tohunga toi me te toi whakamihi
Ahakoa kua homai e Ibn Furtu etahi matauranga mo nga ra whakamutunga o te Sao, ko te takenga mai o enei iwi kaore i pa ki tenei kaituhi. No te rau tau 20 i rapu nga tohunga whaipara tangata ki te whakautu i tenei patai.
Ko tetahi o enei tohunga whaipara tangata ko Marcel Griaule, te kaihautu o te Wīwī Dakar-Djibouti Expedition (1931-1933). I te mea he kaitoi tangata, i whakam Katahi ka whakamaoritia, ka taia hei Les Sao Legendaires.
Na tenei pukapuka i hanga ai te kaupapa o te 'Sao Civilization' me te 'Sao Culture' ranei. I kitea tenei whakaaro mo te 'ahurea' i roto i nga mahi toi i mahia e ona tangata. No reira, ko te kaha o te haerenga a Griaule ko te kimi i nga mahi toi i mahia e te Sao.
Kare a Griaule i pouri, na te mea i hangaia e te Sao he whakapakoko whakahihiri i roto i te paru, nga ipu karamehe nui, he pai te pupuhi, me nga whakapaipai whaiaro pai i roto i te paru, te parahi, te rino, te parahi me te parahi (tirohia te ahua kua whakaatuhia).
Ma te whakamahi i nga raraunga whaipara tangata, i kaha a Griaule ki te tautoko i nga ahuatanga o te iwi e korero ana i nga whakatutukitanga a Sao. I whakamahia ano enei ahuatanga whakapapa hei whakamaori i nga taunakitanga whaipara tangata.
I kii tenei huarahi porohita ko nga heke te miihini o te whakarereketanga ahurea, he iti noa iho te awhina i to maatau mohio ki te takenga me te whanaketanga o te 'Sao Civilization'.
Nga mahi tangihanga o te Sao
Ko nga taunakitanga whaipara tangata e whakaatu ana i tanumia e te Sao o ratou tupapaku. Ko te tikanga o te whakatakoto i te tupapaku ki te tuunga o te kopu i roto i te ipu oneone i mahia mai i nga rautau 12-13 AD. I katia te ipu tangihanga ma te whakanoho i tetahi atu ipu, he kohua ovoid iti ranei ki runga. Heoi, i whakarerea tenei tikanga i te rau tau 15 i te wa i noho ai te tanumanga ngawari.
Ko nga keri hou ka hangaia he rarangi waahi o Sao ka wehewehea
He huarahi putaiao ano i mahia i te tekau tau atu i 1960 i te wa e keri ana a Mdaga, ka mutu te kaupapa o te 'Sao Civilization' i runga i nga mahi toi. Ko nga hua o te keri i kitea i nohoia a Mdaga mai i te 450 BC ki te 1800 AD.
Kare e taea te whakaaro mo taua wa roa o te noho i raro i te upoko o 'Sao Civilization', a ko nga kitenga mai i Mdaga i haere tahi me nga keri i Sou Blame Radjil. Ko te iwi Sao i kitea ehara i te mea kotahi te roopu, engari he maha nga hapori i noho ki te rohe o te roto o Chad.
Heoi ano, ka mate nga tikanga tawhito, ka whakamahia tonutia te kupu 'Sao Civilization' i enei ra, me tona wa e kiia ana ko 'te mutunga o te rautau 6 BC ki te rautau 16 AD.'
I te katoa, neke atu i te 350 nga waahi whaipara tangata o Sao e whakaarohia ana kei roto i Chad me Cameroon. Ko te nuinga o nga waahi kua kitea he mea titoa he putunga roa, he porohita ranei.
Ko Jean Paul Lebeuf te tohunga whaipara tangata me te tohunga matawaka, i whakarōpūtia nga waahi o Sao i akona e ia kia toru nga momo. Ko nga mea o Sao 1 e kiia ana he putunga iti, he putunga iti i whakamahia hei waahi karakia, hei kawa ranei. Ka kitea nga ahua iti ki enei waahi.
Ko nga waahi o Sao 2 he puranga nui he taiepa. Ko ratou nga urupa, he maha nga ahua e hono ana ki enei waahi. Ka mutu, ko nga waahi o Sao 3 e kiia ana ko nga waahi hou rawa atu, a he iti noa nga mea i kitea.
Ahakoa he maha nga kitenga o mua mo nga whakapakoko o Sao me nga mahi toi, kei te kore tonu nga korero mo te hitori o tenei ao tawhito.
