Ko Andrew Crosse, he kaiputaiao runaruna, na te 180 tau ki muri: i hanga pohehe e ia te ora. Kore rawa ia i tino kii he mea pohewa mai ana mea hanga iti mai i te aether, engari kare e taea e ia te mohio no hea te take mena karekau i puta mai i te aether.
I riro i a Crosse te whenua nui o te whanau Ingarihi, e kiia nei ko Fyne Court, i muri i te matenga o ona matua. I hurihia e Crosse te rūma puoro o te whare rangatira ki roto i a ia "Rua hiko," he taiwhanga i whakahaerehia e ia nga whakamatautau maha i roto i nga tau.
Hei rangahau i te hiko o te hau, i hangaia e ia he taputapu nui, a ko ia tetahi o nga tangata tuatahi ki te hanga i nga puranga hiko nui. Engari he momo o nga whakamatautau iti nei ki te hanga i nga kohuke awhiowhio hei hiri i tona waahi motuhake i roto i nga hitori.
Ko te wahine a Andrew Crosse a Cornelia i tuhi i roto i te pukapuka “He Whakamaharatanga, Putaiao me te Tuhituhi, mo Andrew Crosse, te Kaihanga Hiko”, i whakaputaina i etahi tau noa i muri i tona matenga i te tau 1857,
“I te tau 1837 e whai ana a Mr. Crosse i etahi whakamatautau mo te whakamaarama hiko, a, i roto i enei rangahau, ka puta te ahua o nga pepeke i raro i nga ahuatanga ka mate te kararehe. Aita roa o Crosse i parau hau atu i te parau mau o teie mau hoho‘a, o tei ore roa i mana‘ohia e ana, e no nia i te reira aita roa ’tu oia i tuu i te hoê mana‘o.”
te “ngarara” I hangaia i te tuatahi i roto i te whakamatautau i whakamakukuhia te ranunga o te wai, te silicate o te potassa, me te waikawa maatawai ki runga i te toka pore Vesuvius i hiko tonutia e nga waea e rua e piri ana ki te pākahiko voltaic. Ka tuhi a Crosse, "Ko te kaupapa o te whakauru i tenei wai ki te mahi hiko roa tonu na te wawaotanga o te kowhatu maiangi ko te hanga i nga tioata silica mena ka taea, engari i rahua."
Ko te tikanga kaore i puta nga hua i tumanakohia e Crosse, engari i whiwhi i tetahi mea ohorere. I kitea e Crosse nga taima iti ma te puta mai i te pokapū o te kohatu hiko i te 14 o nga ra o te whakamatautau.
I te 18 o nga ra ka kite a Crosse kua nui haere nga tipu, kua roa inaianei “filaments” matapae mai i a raatau. I kitea tonutia ehara enei i nga kohuke waihanga e ngana ana a Crosse ki te hanga, engari he mea kare i te maarama.
I kite a Crosse, “I te rua tekau ma ono o nga ra, he ahua ngarara te ahua o enei ahua, e tu tika ana i runga i etahi paraihe i hanga i tona hiku. Tae noa ki tenei wa kare au i kii ko enei ahuatanga he mea ke atu i te hanganga kohuke o mua. I te rua tekau ma waru o nga ra, ka nekehia e enei mea hanga iti o ratou waewae. Me kii ahau inaianei kaore au i paku miharo. I muri i etahi ra, ka mawehe atu ratou i te kohatu, ka kopikopiko noa.
Tata ki te kotahi rau o enei pepeke tipua i hanga i runga i te kohatu i nga wiki e whai ake nei. I te ako i raro i te karuiti, ka kitea e Andrew Cross e ono nga waewae o nga mea iti, e waru nga waewae o nga mea nunui. I mauria e ia nga mea hanga ki te aro o nga kai-whakamaramatanga mate, na ratou i kii he putea no te momo Acarus. E kiia ana ko 'Acarus Electricus' i roto i nga whakamaharatanga a Andrew Crosse, ahakoa e mohiotia ana ko 'Acari Crossii.'
I tuhituhi ia “te ahua nei he rereke te whakaaro he momo e mohiotia ana; e kii ana etahi kaore. Kare ano au i whai whakaaro mo te take o to raua whanautanga, a mo tetahi take tino pai - kaore au i kaha ki te hanga kotahi.
Ko te otinga ngawari, ko tana korero mo te aitua i kii, “Ko te mea i ara ake mai i te ova i whakatakotoria e nga pepeke e maanu ana ki te hau, ka paohia e te hiko. Noa ’tu râ, aita vau i mana‘o e e nehenehe te hoê ovum e pupuhi i te mau filament, e e riro mai teie mau filament ei parai, e hau atu â, aita vau i ite, i te hi‘opoaraa piri roa, i te mau toetoea o te hoê anga.”
He maha nga wa ka tukuna e Crosse tana whakamatautau, ia wa ka whakamahi i nga momo rauemi rereke, engari he rite tonu nga hua. Mīharo ana ia ki te kite i nga pepeke e tipu haere ana i raro i te mata o te wai kohukohu, he hiko hikoi i etahi wa, engari ka ngaro ki te peia ki muri i muri i te putanga mai.
I tetahi atu wa, ka whakakiia e ia te taputapu ki te hau maota teitei. I raro i enei ahuatanga, ka hanga tonu nga pepeke, ka noho totika mo te rua tau ki roto i te ipu, engari kaore i nekehia, ka kitea nga tohu o te oranga.
“Ko to ratou ahua tuatahi he hemisphere mawhero iti rawa i hangaia ki runga i te mata o te tinana hiko, i etahi wa kei te pito pai, i etahi wa kei te pito kino, i etahi wa i waenganui i nga mea e rua, i waenganui ranei o te ia hiko; me etahi wa ki runga i nga mea katoa," ko ta Crosse te korero.
Ka whakanuia, ka whakaroa poutū tenei tarakau i roto i nga ra torutoru, ka kopere mai i nga kakawaua kawao maaka ka kitea ma te arotahi hiko iti. Katahi ka puta te whakaaturanga o te oranga kararehe mo te wa tuatahi. Ka whakamahia he tohu pai ki te whakatata atu ki enei kakawaea, ka mimiti, ka hinga ano he zoophytes i runga i te pukohu, engari ka tipu ano i muri i te tangohanga o te tohu.
I muri i etahi ra, ka tupu enei kakawaea hei waewae me te paraihe, ka puta mai he acarus tino pai, ka mawehe atu i tona wahi whanau, a ki te mea kei raro i te wai, ka piki ake te waea hiko, ka mawhiti mai i te ipu, ka kai i te makuku. i waho ranei o te waka, i runga ranei i te pepa, i te kaari, i etahi atu taonga ranei e tata ana.
I roto i te reta ki te kaituhi a Harriett Martineau i te tau 1849, i kite a Crosse i te rite o te ahua o nga moni nohinohi ki nga kohuke i hangaia e te hiko. "I roto i te nuinga o ratou," ka whakamāramahia e ia, "I runga ano i te hanganga o te sulfate o te kotakota, o te sulfate o te strontia ranei, ko tona timatanga ko te tohu ma te kowhatu ma: he pera ano i te whanautanga o te acarus. Ko tenei kohuke kohuke ka nui haere, ka whakaroa poutū: ka pera ano ki te acarus. Katahi te kohuke ka maka i nga kakawaenga ma: ka pera ano te acarus speck. I tenei wa he uaua ki te kite i te rereketanga o te kohuke timata me te kararehe; engari i te mea ka tino marama ake enei kakawaea i roto i ia kakawaea, i roto i te kohuke ka pakari, ka kanapa, ka marama te taha ono-taha; i roto i te animala, mea mǎrû e te vai ra to ratou mau ura, e i te pae hopea ua horoahia i te ori e te ora.”
