Te Kohatu Benben: I te hekenga mai o nga atua kaihanga i te rangi i runga i te kaipuke ahua tara

Ko te kohatu Benben he taonga pakiwaitara i keria i Ihipa o mua. E ai ki te whakapae i mau tenei kohatu i roto i te whare tapu i roto i nga papa o te temepara o Heliopolis i whakatapua ki te atuatanga o Atum. Ko te kohatu Benben he kupu hoahoanga mo te tihi o te kohatu ko te kowhatu tapatapahi ranei i runga i te tara.

Kohatu Benben
Ko te kohatu Benben mai i te Pyramid o Amenemhat III, Te Tekau Ma Rua Tekau. Egyptian Museum, Cairo. © Whakaaetanga Whakaahua: Wikimedia Commons

Ko tenei huānga hoahoanga e mohiotia ana ko te pyramidion (ko te pyramidia ranei i tona ahua maha). He maha nga korero mo te hanganga o te ao i roto i nga korero a Ihipa. Ko tetahi o enei i ahu mai i te atua o Atum ka ahu mai i te taone nui o Heliopolis.

Ko Atum, e ai ki tenei putanga o te korero mo te hanganga, i hanga te ao. Kare he mea ko te pouri me te raruraru i te timatanga. Ko te puke tuatahi e kiia nei ko te kowhatu Benben i hū mai i te moana pouri, i runga ake e tu ana ko Atum. E whakapaetia ana ko te kupu 'Benben' e hono ana ki te kupumahi 'weben,' ko te tohu Egyptian hieroglyph te tikanga 'ki te ara', no te mea i piki ake te kohatu i nga moana o mua.

Ko tetahi atu ariā ko te kowhatu Benben te puke tuatahi i tau mai ai a Atum. Ka titiro te atua ki tetahi taha, kaore ia i kite i tetahi mea engari ko te pouri me te raruraru, ka mohio ko ia anake. I timata a Atum i te mahi hanga na runga i te hiahia whakahoa. E ai ki etahi putanga o te korero, i whakapouri a Atum ka whanau a Shu (te atua o te hau) me Tefnut (te atua wahine o te makuku).

Te Kohatu Benben: I te hekenga mai o nga atua kaihanga i te rangi i runga i tetahi kaipuke ahua tara 1
Ko te tirohanga taha whakaahua o te atua o Ihipa o mua a Atum ki runga ma © Image Credit: Eric Basir | Raihana mai Moemoea.Com (Editorial / Hokohoko Tauhokohoko Whakaahua Whakaahua)

E ai ki etahi atu putanga o te pakiwaitara, i puta enei atua na te mahi a Atum me tona ake atarangi. I wehe a Shu raua ko Tefnut i Atum i runga i te kohatu Benben ki te hanga i te toenga o te ao. I muri i etahi wa, e kii ana a Atum i te awangawanga mo ana tamariki.

I tangohia e ia tona kanohi ka tukuna atu ki te rapu i a ratou. Na ka hoki a Hu raua ko Tefnut me te kanohi o to raua papa, a ka tangi te atua i te hari i tona kitenga i ana tamariki. Ko enei roimata i marere ki runga i te kohatu Benben e tu ana a Atum hei tangata.

Ko te kohatu Benben e kiia ana he taonga tapu i mau i mua i roto i te 'hwt benben,' ko te whakamaoritanga ko 'Whare o te Benben.' I kitea tenei taonga utu nui i roto i te tino tapu o te temepara o Heliopolis, i reira a Atum i mahi ai hei atua matua mona.

E kiia ana kua ngaro te taonga taketake i etahi wa o te hitori. Ahakoa tenei, kua whakapaehia he kowhatu tika tenei, he porotaka te tihi i runga i nga taunakitanga ataata. Kua tohuhia ano i muri mai, ko etahi atu whare karakia o te ra ka whai ano ratou ake kohatu Benben.

Te Kohatu Benben: I te hekenga mai o nga atua kaihanga i te rangi i runga i tetahi kaipuke ahua tara 2
Ko te Taone Tawhito o Akhetaten i el-Amarna Te hoahoanga o Ihipa o mua, Ihipa, Pyramids egypt. © Whakaahua: Wikimedia Commons

Hei tauira, ko te temepara o Aten i El-Amarna / Akhetaten, i hangaia i te takiwa o te rautau 14 BC e te pharaoh 18th Dynasty, Akhenaten, e kiia ana kei a ia ano tana kohatu Benben.

Ko te kowhatu Benben, i tua atu i te ingoa o tetahi taonga karakia, ka whakamahia ano hei tohu i tetahi ahua o nga ahuatanga hoahoanga o Ihipa o mua. Ko te kohatu i mohiotia he 'benbenet' (te ahua wahine o 'benben') ki nga Ihipiana o mua, engari e mohiotia ana ano he pyramidion ki nga tangata hou.

E tohu ana tenei kupu ki te kowhatu tapawha i whakatakotoria ki runga ake o te tara, ki runga ake ranei o te obelisk. E ai ki nga korero o mua, he maha nga wa ka pania te koeko ki te hiko, ki te koura ranei.

Benben Kohatu
Ko te Obelisk o Thutmose I i Karnak. Koinei te whakamutunga o nga obelisk e wha i tu tuatahi ki mua i te Tuawha Pylon, i te wa o Thutmose I, ko te tomokanga ki te temepara o Karnak. Ko te obelisk he 71 putu 21.7 mita te teitei, e noho ana i runga i te turanga 6 putu 1.8 mita tapawha, a 143 tana te taumaha. © Image Credit: Mahmoud Ahmed | Raihana mai Moemoea.Com (Editorial / Hokohoko Tauhokohoko Whakaahua Whakaahua)

Kua ora nga tara ka kitea i roto i nga whare taonga. Ko tetahi tauira ko te pyramidion i whakakoronahia i mua i a Amenemhat III's 12th Dynasty Pyramid, a kei te whakaatuhia inaianei i te Whare Taonga o Ihipa i Kairo.