Ndị ọkà mmụta ihe ochie achọpụtala ihe ha kwenyere na ọ bụ ngwá ọrụ nkume mbụ achọpụtala, ha kwenyere na ọ bụ onye ọzọ na-abụghị ndị nna ochie Homo kacha nso mere ha.
Ngwa ngwa ochie, nke achọtara na 2016 n'akụkụ ọdọ mmiri Victoria dị na Nyayanga, Kenya, dabara n'ụkpụrụ nke ụgbọ mmiri ahụ. Ngwa ngwa Oldowan, aha e nyere ụdị ngwá ọrụ nkume ndị kasị ochie nke ejiri aka dị ka mmadụ mee.
Emepụtara ngwaọrụ ndị a chọtara ọhụrụ n'etiti afọ 2.6 na 3 nde gara aga, dịka ngụkọ ụbọchị, tupu e liri ya ruo afọ ole na ole na silt na ájá. N'ime ọkpụkpụ anụ ọhịa dị 1,776 bụ́ ndị na-egosi ebe a na-egbu anụ, a chọtara ihe 330. Tupu nke a, ngwa Oldowan kacha mara amara bụ 2.6 nde afọ.
Ọ bụ ezie na afọ nke ngwá ọrụ ọhụrụ a nwere ike na-egbuke egbuke n'ihu, nguzobe ha dabara na oge mgbe ndị nna ochie nke Homo sapiens soro ụmụ mmadụ mbụ ndị ọzọ na-eje ije, na-egosi nnukwu ọrụ nkà na ụzụ maka ndị na-emepụta ya - onye ọ bụla ha nwere ike ịbụ.
Rick Potts, bụ́ ọkà mmụta ihe banyere ihe ndị dị ndụ na Smithsonian Institute's National Museum of Natural History, bụ́ onye so ná ọmụmụ ihe ahụ, kwuru, sị: “N'iji ngwá ọrụ ndị a, ị pụrụ ịzọpịa ihe dị mma karịa ike enyí enyí ma gbutuo karịa mgbọ ọdụm.
"Nkà na ụzụ Oldowan dị ka ịmepụta ezé ọhụrụ na mberede n'èzí ahụ gị, ma meghere ndị nna nna anyị ụdị nri ọhụrụ dị iche iche na savannah Africa."
A na-egwupụta nkume hammerstone na flakes dị nkọ nke e si na cores nkume gwupụta tinyere iberibe ọgịrịga, ọgbụgbọ, na ọkpụkpụ scapular sitere n'anụmanụ anụ ndị nwere ụkwụ ụkwụ a na-akpọ bovids (dị ka antelope) na. hippopotamids.
Dị ka ị na-ahụ na foto ndị dị n'okpuru ebe a, ọkpụkpụ na-ebu akara nbibi miri emi ebe ndị na-emepụta ngwá ọrụ na-egbutu anụ ahụ site na ọkpụkpụ. Ihe akaebe na-egosi na ha gwepịara ụfọdụ ọkpụkpụ iji wepụ ụmị ọkpụkpụ, ma jiri ngwá ọrụ kụrie ihe ọkụkụ.
Ngwá ọrụ ndị a dị irè nke na nkà na ụzụ ga-agbasa n'Africa n'ime narị afọ iri. Achọtara saịtị Oldowan na nso nso a nke dị nde afọ 2 site na ugwu ruo na ndịda Africa, ma ebe ahịhịa na ahịhịa.
Mana ruo ugbu a, saịtị Oldowan mbụ bụ naanị nke Etiopia Triangle Afar, n'ime mpaghara abụọ dị ihe dịka kilomita 50 (kilomita 31) iche.
Saịtị Nyayanga na-agbasawanye mpaghara mpaghara ama ama nke ngwa Oldowan mbụ site na ihe karịrị 1,300 kilomita na ndịda ọdịda anyanwụ. Ọ na-akpalikwa ntolite ha azụ ihe dị ka nde afọ 2.9 gara aga, nsonaazụ ndị nyocha ahụ rụpụtara mgbe ha mebichara atụmatụ afọ ha site na iji usoro mmekọ nwoke na nwanyị.
Julien Louys nke Mahadum Griffith nke Mahadum Griffith nke Australian Research Center for Human Evolution na-ekwu, sị: “Ihe na-adọrọ mmasị n'ezie bụ na ebe a na saịtị a ị nwere ụfọdụ n'ime ihe àmà mbụ nke igbu anụ megafauna, ọbụna tupu ọbịbịa nke iji ọkụ eme ihe.
Ọ bụghị naanị nke ahụ. Tinyere ọkpụkpụ na ngwá ọrụ ahụ, ndị otu ahụ, nke onye ọkà mmụta ihe omimi bụ Thomas Plummer na-eduzi na Mahadum City University nke New York, chọtara ezé abụọ - mgbawa nke elu na nke ala aka ekpe, otu gbajiri na ọkara, nke ọzọ fọrọ nke nta ka ọ zuo oke - nke ndị nchọpụta chọpụtara dị ka. Paranthropus, nwa nwanne mmadụ dị anya.
Nyocha nke carbon isotope nke enamel nha nha nha tụrụ aro na ụmụ mmadụ mbụ ha si bịa rie ọtụtụ ihe oriri osisi, yana iri anụ ndị a chụpụrụ n'ozu anụmanụ.
A chọtara otu n'ime ezé na njikọ chiri anya na ihe ndị dị na Oldowan, na-eduga ndị nchọpụta na-atụ aro na ikekwe ndị hominins ndị a mere ma ọ bụ na-eji ngwá ọrụ nkume eme ihe, ọ bụghị ndị nna nna anyị kpọmkwem sitere na Homo genus.
A na-ekwukarị na ngwá ọrụ Oldowan sitere na ụdị Homo, mana ịdị adị nke hominins ndị ọzọ dị ka Paranthropus na ugbu a ezé abụọ a na-egosi na ọ bụghị nanị Homo bụ ndị na-amụta ịmepụta ngwá ọrụ na-enyere ha aka ịgbasa nri ha.
N'ezie, a gaghị ama ndị na-emepụta ngwá ọrụ ndị a n'ezie, na-ekwu na nkwupụta ọ bụla gbasara njirimara ndị okike ha nwere ike ịdị na-enyocha ya nke ọma site n'aka ndị ọkà mmụta sayensị ndị ọzọ ma ọ bụ nweta ọhụụ ọhụrụ.
"Echiche dị n'etiti ndị nchọpụta kemgbe ogologo oge bụ na ọ bụ naanị ụdị Homo, nke ụmụ mmadụ nwere, nwere ike ịmepụta ngwá ọrụ nkume," ka Potts na-ekwu. "Ma ịchọta Paranthropus n'akụkụ ngwá ọrụ nkume ndị a na-emepe ihe na-adọrọ mmasị."
E bipụtara nnyocha ahụ Science.
