Mbadamba ụrọ abụọ a chọtara na Iraq bụ́ ndị e ji ihe odide cuneiform kpuchie site n’elu ruo n’ala nwere nkọwa nke asụsụ ndị Kenan nke “furu efu” bụ́ nke nwere nnọọ ihe jikọrọ ya na Hibru oge ochie.
Mbadamba nkume ndị ahụ, nke e chere na ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 4,000, dekọtara nkebi ahịrịokwu n'asụsụ ndị Amọraịt na-amaghị, bụ ndị sitere na Kenan - mpaghara nke dị ugbu a Syria, Israel na Jọdan - mana onye mechara hiwe alaeze na Mesopotemia. E debere nkebi ahịrịokwu ndị a n'akụkụ nsụgharị n'asụsụ Akkadian, nke ndị ọkà mmụta ọgbara ọhụrụ nwere ike ịgụ.
Dị ka a pụrụ isi kwuo ya, mbadamba nkume ndị ahụ yiri nkume Rosetta a ma ama, bụ́ nke nwere ihe e dere n'otu asụsụ a ma ama (Greek oge ochie) n'otu aka ahụ na ihe odide oge ochie abụọ a na-amaghị nke Ijipt (hieroglyphics na demotic.) N'okwu a, okwu Akkadian a maara na-enyere aka. ndị nchọpụta na-agụ ndị Amọraịt e dere ede.
“Ihe ọmụma anyị banyere ndị Amọraịt nwere nnọọ ọmịiko nke na ụfọdụ ndị ọkachamara na-enwe obi abụọ ma è nwere asụsụ dị otú ahụ ma ọlị,” ndị na-eme nchọpụta Manfred Krebernik(emepe na ọhụrụ taabụ) na Andrew R. George(emepe na ọhụrụ taabụ) gwara Live Science na email. Ma "mbadamba nkume ndị ahụ na-edozi ajụjụ ahụ site n'igosi asụsụ ahụ ka ọ dabara nke ọma na nke a kọwapụtara n'ụzọ amụma, ma dị iche na Akkadian."
Krebernik, onye prọfesọ na onye isi oche nke ọmụmụ ihe dị nso Eastern oge ochie na Mahadum Jena dị na Germany, yana George, onye prọfesọ emeritus nke akwụkwọ Babilọn na Mahadum London's School of Oriental and African Studies, bipụtara nyocha ha na-akọwa mbadamba nkume na mbipụta ọhụrụ. nke akwụkwọ akụkọ French Revue d'assyriologie et d'archéologie orientale(emepe na taabụ ọhụrụ) (Akwụkwọ akụkọ Assyriology na Oriental Archaeology).
Asụsụ furu efu
Achọpụtara mbadamba nkume ndị Amọraịt-Akadia abụọ na Iraq ihe dị ka afọ 30 gara aga, ikekwe n'oge agha Iran na Iraq, site na 1980 ruo 1988; n'ikpeazụ etinyere ha na mkpokọta na United States. Ma ọ dịghị ihe ọzọ a maara banyere ha, na a maghị ma ọ bụrụ na e weere ha n'ụzọ iwu kwadoro na Iraq.
Krebernik na George malitere ịmụ mbadamba nkume na 2016 mgbe ndị ọkà mmụta ndị ọzọ rụtụrụ aka na ha.
Site n'ịtụle ụtọ asụsụ na okwu nke asụsụ omimi, ha kpebiri na ọ bụ nke ezinụlọ asụsụ nke West Semitic, nke gụnyekwara Hibru (nke a na-asụ ugbu a n'Izrel) na Aramaic, nke bụbu ebe niile na mpaghara ahụ mana ugbu a a na-asụ ya naanị n'ime obodo. obodo ole na ole gbasasịrị na Middle East.
Mgbe ha hụchara myirịta dị n'etiti asụsụ omimi na ihe a na-amachaghị nke ndị Amọraịt, Krebernik na George kpebiri na ha bụ otu, na mbadamba nkume ndị ahụ na-akọwa nkebi ahịrịokwu ndị Amorite n'asụsụ Old Baylonian nke Akkadian.
Akụkọ banyere asụsụ ndị Amọraịt e dekọrọ na mbadamba nkume ndị ahụ na-eju nnọọ anya. Mbadamba nkume abụọ ahụ na-amụbawanye ihe ọmụma anyị banyere ndị Amọraịt nke ukwuu, ebe ọ bụ na ha nwere ọ bụghị nanị okwu ọhụrụ kamakwa ahịrịokwu zuru ezu, wee gosipụta ọtụtụ okwu na ụtọ asụsụ ọhụrụ.” ndị nchọpụta kwuru. Ọ pụrụ ịbụ na onye Babịlọn bụ́ odeakwụkwọ ma ọ bụ onye na-amụ akwụkwọ na-asụ asụsụ Akadia mere ihe ahụ e dere na mbadamba nkume ndị ahụ, dị ka akwụkwọ akụkọ. "mmega ahụ na-adịghị ngwa ngwa sitere na ọchịchọ ịmata ihe," ndị dere gbakwunyere.
Yoram Cohen (mepere na taabụ ọhụrụ), prọfesọ nke Assyriology na Mahadum Tel Aviv dị na Israel nke na-etinyeghị aka na nyocha ahụ, gwara Live Science na mbadamba nkume ndị ahụ yiri ka ọ bụ ụdị. "akwụkwọ ntuziaka njem nleta" maka ndị na-asụ Akkad n’oge ochie bụ́ ndị kwesịrị ịmụta Amọraịt.
Otu akụkụ dị ịrịba ama bụ ndepụta nke chi ndị Amọraịt nke ji ha tụnyere chi Mesopotemia kwekọrọ, na akụkụ ọzọ kọwara nkebi ahịrịokwu na-anabata.
"E nwere nkebi ahịrịokwu banyere ịtọ nri nkịtị, banyere ịchụ àjà, banyere ịgọzi eze," Cohen kwuru. "Enwere ọbụna ihe nwere ike ịbụ abụ ịhụnanya. … Ọ gụnyere n'ezie akụkụ nke ndụ niile.
Myirịta siri ike
Ọtụtụ n’ime nkebi ahịrịokwu ndị Amọraịt e nyere na mbadamba nkume ndị ahụ yiri nkebi ahịrịokwu ndị dị n’asụsụ Hibru, dị ka "wunye anyị mmanya" - "ia -a -a -nam si -qí-ni -a -ti" nime ndi-Amorait na "hasqenu yain" n'asụsụ Hibru - ọ bụ ezie na odide Hibru mbụ a ma ama sitere na 1,000 afọ ka e mesịrị, Cohen kwuru.
“Ọ na-agbatị oge mgbe edekọtara asụsụ ndị a [West Semitic]. … Ndị ọkà mmụta asụsụ nwere ike nyochaa mgbanwe asụsụ ndị a nwegoro kemgbe ọtụtụ narị afọ,” o kwuru.
Akkadian bụ asụsụ mbụ nke Mesopotemia n'obodo Akkad (nke a makwaara dị ka Agade) site na narị afọ nke atọ BC, ma ọ ghọrọ ebe niile na mpaghara ahụ na narị afọ gara aga na omenala, gụnyere mmepeanya Babilọn site n'ihe dị ka narị afọ nke 19 ruo na nke isii BC. .
Ọtụtụ n'ime mbadamba ụrọ ndị e kpuchiri n'ihe odide cuneiform oge ochie - otu n'ime ụdị odide mbụ, bụ́ nke e ji mee ihe n'ụdị wedge n'ụrọ mmiri na stylus - ka e dere n'Akadian, nghọta nke ọma nke asụsụ ahụ bụkwa isi ihe. akụkụ nke agụmakwụkwọ na Mesopotemia ihe karịrị otu puku afọ.
