Na ihe karịrị 400 European ọgba gụnyere Akaraka, Chauvet na Altamira, Upper Paleolithic ụmụ mmadụ sere, na-ese na kanyere na-abụghị ihe ịrịba ama na ọ dịkarịa ala 42,000 afọ gara aga na ihe oyiyi ihe atụ - karịsịa anụmanụ - site na ọ dịkarịa ala 37,000 afọ gara aga. Kemgbe achọpụtara ha ihe dị ka otu narị afọ na iri ise gara aga, ebumnuche ma ọ bụ ihe akara ngosi ndị a na-abụghị nke ihe atụ apụọla ndị nyocha. Ọhụrụ research site n'aka ndị nchọpụta nọọrọ onwe ha na ndị ọrụ ibe ha ọkachamara si University College London na Mahadum Durham na-atụ aro ka atọ n'ime akara ngosi na-emekarị - ahịrị '|', ntụpọ '•', na 'Y' - si arụ ọrụ dị ka nkeji nzikọrịta ozi. Ndị ode akwụkwọ gosipụtara na mgbe ahụrụ ya na ihe onyonyo nke anụmanụ, ahịrị '|' na ntụpọ '•' mebere ọnụọgụ na-egosi ọnwa, ma bụrụ akụkụ mejupụtara nke kalenda phenological/ ihu igwe na-amalite na oge opupu ihe ubi na oge ndekọ site na nke a n'ọnwa ọnwa; ha na-egosipụtakwa na akara 'Y', otu n'ime ihe ịrịba ama na-emekarị na Paleolithic na-abụghị ihe atụ, nwere ihe ọ pụtara 'Ịmụ nwa.'
Ihe dị ka afọ 37,000 gara aga, ụmụ mmadụ tụgharịrị site n'ịka ihe onyonyo nkịtị dị ka akara aka, ntụpọ na akụkụ anọ na mgbidi ọgba gaa n'ise, eserese na ịka nka ihe atụ.
Onyonyo ndị a, ma e kere ya n'elu nkume na mbara ikuku, n'ọgba, ma ọ bụ ndị a pịrị apị na kanyere n'elu ihe ndị a na-ebugharị ebugharị, bụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ naanị anụmanụ, karịsịa anụ ọhịa na-eri anụ dị oké mkpa maka nlanarị na Pleistocene Eurasian steppes.
N'ọtụtụ ọnọdụ, ọ dị mfe ịmata ụdị ndị a na-egosipụta, na mgbe mgbe njirimara ha na-egosipụta n'oge ụfọdụ n'afọ.
Na Lascaux ihe dị ka afọ 21,500 gara aga, a na-eji ụdị anụ ahụ na nkọwa pelage mee ka ozi gbasara usoro nke rutting nke ụdị anụ ọhịa dị iche iche na mgbidi ọgba ahụ.
N'akụkụ ihe oyiyi ndị a, akara ngosi nke na-adịghị ahụkebe, karịsịa usoro nke ahịrị kwụ ọtọ na ntụpọ, ụdị 'Y' na akara ndị ọzọ dị iche iche bụ ndị a na-ahụkarị na European Upper Paleolithic, na-eme naanị ma ọ bụ n'akụkụ ma na-atụkwasị ya n'elu ihe ngosi anụmanụ, dịka ọ dịla anya a ghọtara. .
N'ime ọmụmụ ihe ọhụrụ ahụ, onye nchọpụta nọọrọ onwe ya bụ Ben Bacon na ndị ọrụ ibe ya chọpụtara na akara ndị a na-edekọ ozi ọnụ ọgụgụ ma na-ezo aka na kalenda, kama ịdekọ okwu.
Ya mere enweghị ike ịkpọ akara ndị ahụ 'ọdịde' n'otu aka ahụ dị ka usoro ederede na cuneiform nke pụtara na Sumer site na 3,400 TOA gawa.
Ndị ode akwụkwọ na-ezo aka na akara ndị ahụ dị ka usoro 'proto-writing', nke na-ebute ụzọ usoro ndị ọzọ dabere na token nke pụtara n'oge Near Eastern Neolithic oge opekata mpe afọ 10,000.
Bacon kwuru, "Ihe akara ndị dị n'ime eserese ndị a na-adọrọ mmasị m mgbe niile, n'ihi ya, amalitere m ịnwa ịkọwapụta ha, na-eji usoro yiri nke ndị ọzọ mere iji ghọta ụdị ederede Grik mbụ," ka Bacon kwuru.
"N'iji ozi na onyonyo nke nka ọgbara dị na British Library na n'Internet, anakọtara m ọtụtụ data dị ka o kwere mee wee malite ịchọ usoro ọzọ."
"Ka ọmụmụ ihe ahụ na-aga n'ihu, ezigara m ndị enyi m na ndị ọkachamara na mahadum, ndị ọkachamara ha dị oke mkpa iji gosipụta echiche m."
Ndị ọkà mmụta sayensị na-eji usoro ọmụmụ nke anụmanụ ndị ha nhata taa dị ka ihe ntụaka iji chọpụta na ọnụ ọgụgụ akara ndị metụtara Ice Age anụmanụ bụ ihe ndekọ, site na ọnwa ọnwa, nke mgbe ha na-akpakọrịta.
Ha rụpụtara na akara 'Y' ejiri pụtara 'ịmụ nwa' wee hụ njikọ n'etiti ọnụọgụ akara, ọnọdụ 'Y' na ọnwa nke anụmanụ nke oge a na-ejikọta na ịmụ nwa n'otu n'otu.
“Kalịnda ọnwa na-esi ike n’ihi na ọ na-erubeghị ọnwa iri na abụọ na ọkara n’ime otu afọ, n’ihi ya, ha adịghị adabara nke ọma n’ime otu afọ,” ka Prọfesọ Tony Freeth nke Mahadum Mahadum London kwuru.
"N'ihi ya, kalenda nke ọgbara ọhụrụ anyị enweghị ihe jikọrọ ya na ọnwa ọnwa n'ezie."
"N'ime usoro Antikythera, ha jiri kalenda mgbakọ na mwepụ nke afọ 19 ọkaibe iji dozie enweghị nkwekọrịta nke afọ na ọnwa nke ọnwa - agaghị ekwe omume maka ndị Paleolithic."
“Kalịnda ha kwesịrị ịdị nnọọ mfe karị. Ọ ga-abụkwa ‘ kalenda ihu igwe,’ e jikọtara ya na mgbanwe okpomọkụ, ọ bụghị ihe omume mbara igwe dị ka equinoxes.”
“N’iburu ụkpụrụ ndị a n’uche, mụ na Ben ji nwayọọ nwayọọ chepụta kalenda bụ́ nke nyere aka kọwaa ihe mere usoro ahụ Ben kpugheworo ji bụrụ ihe zuru ụwa ọnụ n’ebe nile na mbara ala na ogologo oge pụrụ iche.”
"Ọmụmụ ihe na-egosi na ndị dinta na-achụ nta Ice Age bụ ndị mbụ jiri kalenda na akara na-edekọ ozi gbasara nnukwu ihe omume gburugburu ebe obibi na kalenda ahụ," Prọfesọ Paul Pettitt nke Mahadum Durham kwuru.
"N'aka nke ya, anyị nwere ike igosi na ndị a, bụ ndị hapụrụ ihe nketa nke nkà dị egwu n'ọgba nke Lascaux na Altamira, hapụkwara ndekọ nke idebe oge n'oge nke ga-emecha ghọọ ebe a na-ahụkarị n'etiti ụdị anyị."
"Ihe ọ pụtara bụ na ndị na-achụ nta anụ ọhịa Ice Age adịchaghị ndụ ugbu a, kama ha dekọrọ ihe ncheta oge mgbe ihe ndị gara aga mere ma jiri ihe ndị a tụrụ anya mgbe ihe ndị yiri ya ga-eme n'ọdịnihu, ikike nke ndị nchọpụta ebe nchekwa na-akpọ. njem oge nke uche,” Prọfesọ Robert Kentridge nke Mahadum Durham kwuru.
Ndị nchọpụta ahụ na-atụ anya na ịkọwapụta akụkụ ndị ọzọ nke usoro ide ihe ga-enyere ha aka ịzụlite nghọta nke ozi nke ụmụ mmadụ mbụ ji kpọrọ ihe.
"Ka anyị na-enyocha omimi n'ime ụwa ha, ihe anyị na-achọpụta bụ na ndị nna ochie a dị ka anyị karịa ka anyị chere na mbụ," Bacon kwuru. "Ndị a, ndị ọtụtụ puku afọ kewapụrụ n'ebe anyị nọ, na-abịaru nso na mberede."
Ndị otu ahụ E bipụtara akwụkwọ na Cambridge Archaeological Journal.
