Otu n'ime ajụjụ ndị na-ekpo ọkụ na-arụrịta ụka na akụkọ ihe mere eme nke Neanderthal nyocha bụ ma ha kere nka. N'ime afọ ole na ole gara aga, nkwenye ahụ aghọwo nke ha mere, mgbe ụfọdụ. Mana, dị ka mmekọrịta ha na njedebe ọ bụla nke osisi evolushọn hominoid, chimpanzees na Homo sapiens, omume Neanderthals dịgasị iche n'ọdịbendị site n'otu gaa n'otu na ka oge na-aga.
Nkà ha nwere ike bụrụ ihe a na-adịghị ahụkebe karịa ihe osise na-egosi na ọ bụ ihe osise Homo Sapiens mere mgbe Neanderthals kwụsịrị ihe dị ka afọ 30,000 gara aga. Ma ndị ọkà mmụta ihe ochie amalitela ịghọta otú nkà Neanderthal si kee ihe n'onwe ya.
A na-eche na Homo sapiens malitere n'Africa site na opekata mpe afọ 315,000 gara aga. Achọpụtala ndị Neanderthal na Europe opekata mpe afọ 400,000.
N'ihe dị ka afọ 250,000 gara aga, Neanderthals nọ na-agwakọta mineral dị ka hematite (ochre) na manganese na mmiri mmiri iji mee agba uhie na oji - ma eleghị anya iji chọọ ahụ na uwe mma.
Ọ bụ ọdịdị mmadụ
Nnyocha nke ndị ọkà mmụta ihe ochie nke Palaeolithic na 1990s gbanwere echiche nkịtị nke Neanderthals dị ka ndị na-adịghị mma. Anyị maara ugbu a na, n'ebe dị anya site na ịgbalị ịgbaso Homo sapiens, ha nwere mgbanwe omume nke onwe ha. Ụbụrụ ha buru ibu mere ka e debe ha na evolushọn.
Anyị maara site n'ịchọta foduru n'ọgba dị n'okpuru ala, gụnyere akara ukwu na ihe akaebe nke iji ngwá ọrụ na pigmenti n'ebe ndị Neanderthals enweghị ihe doro anya mere ha ga-eji bụrụ na ọ dị ka ha na-ajụ ajụjụ banyere ụwa ha.
Gịnị mere ha ji na-esi n’ụwa nke ìhè kpafuo banye n’ime ogbu mmiri dị ize ndụ ebe a na-enweghị nri ma ọ bụ mmiri a na-aṅụ ihe ọṅụṅụ? Anyị enweghị ike ikwu n'ezie, mana dịka nke a na-agụnye mgbe ụfọdụ imepụta nka n'elu mgbidi ọgba, ọ nwere ike ịbara uru n'ụzọ ụfọdụ karịa naanị nyocha.
Neanderthals bi n'ìgwè nta dị n'otu, bụ́ ndị na-akwagharịkarị. Mgbe ha na-eme njem, ha na-ebu ọkụ ọkụ na-amụnye obere ọkụ n’ebe a na-edebe nkume na n’akụkụ osimiri ebe ha mara ụlọikwuu. Ha na-eji ngwá ọrụ na-afụ ube ha na ozu ha. Anyị kwesịrị iche na ha dị ka ezinụlọ dị iche iche, nke a na-ejikọta ọnụ site na mkparịta ụka mgbe nile na asọmpi n'etiti ndị mmadụ. Ọ bụ ezie na a haziri ya n'ìgwè dị nta, ọ bụ n'ezie ụwa nke ndị mmadụ n'otu n'otu.
Mgbanwe nke omenala anya nke Neanderthals ka oge na-aga na-egosi na usoro mmekọrịta ha na-agbanwe. Ha na-esiwanye ike iji pigmenti na ihe ịchọ mma chọọ ahụ ha mma. Dịka m na-akọwa n'akwụkwọ m, Homo Sapiens Rediscovered, Neanderthals chọrọ ahụ ha mma ikekwe dịka asọmpi maka ndị isi otu na-esiwanye ike. Agba na ihe ịchọ mma zigara ozi gbasara ike na ike, na-enyere ndị mmadụ aka ime ka ndị ha na ha dịkọrọ ndụ kwenye ike na ike ha nwere ike iduga.
Mgbe ahụ, ọ dịkarịa ala afọ 65,000 gara aga, Neanderthals ji pigmenti na-acha uhie uhie na-ese akara na mgbidi nke ọgba ndị miri emi na Spain. N'ọgba Ardales dị nso na Malaga nke dị n'ebe ndịda Spen, ha na-acha akụkụ concave nke stalactites na-acha ọcha.
N'ọgba Maltravieso dị na Extremadura, n'ebe ọdịda anyanwụ Spen, ha sere ihe n'aka ha. Na n'ọgba La Pasiega dị na Cantabria nke dị n'ebe ugwu, otu Neanderthal mere akụkụ anọ site n'ịpịnye mkpịsị aka kpuchiri pigmenti ugboro ugboro na mgbidi.
Anyị enweghị ike ịkọ kpọmkwem ihe akara ndị a pụtara, mana ha na-atụ aro na ndị Neanderthal na-aghọwanye ndị na-eche echiche.
Mgbe e mesịrị, ihe dị ka afọ 50,000 gara aga, e nwere ihe ịchọ mma onwe onye iji nweta ahụ. Ndị a bụ naanị akụkụ ahụ anụmanụ - pendants mere nke ezé anụ anụ, shells na ibe n'ọkpụkpụ. Ihe olu ndị a yiri nke Homo sapiens na-eyi n'otu oge, ma eleghị anya na-egosipụta nzikọrịta ozi dị mfe nke otu ọ bụla nwere ike ịghọta.
Omenala anya Neanderthal dị iche na nke Homo sapiens? Echere m na ọ nwere ike mee, ọ bụ ezie na ọ bụghị na ọkaibe. Ha na-emepụta ọtụtụ iri puku afọ nka nka na-abụghị ihe atụ tupu ọbịbịa Homo sapiens na Europe, na-egosi na ha emepụtala ya n'onwe ha.
Ma ọ dị iche. Anyị enwebeghị ihe akaebe na Neanderthals mepụtara nka ihe atụ dịka eserese nke mmadụ ma ọ bụ anụmanụ, nke sitere na opekata mpe afọ 37,000 gara aga bụ ndị otu Homo sapiens mepụtara nke ga-emecha dochie ha na Eurasia.
Nkà ihe atụ abụghị akara ngosi nke ọgbara ọhụrụ, ma ọ bụ enweghị ya bụ ihe na-egosi na mbụ. Neanderthals ji omenala anya n'ụzọ dị iche nye ndị nọchiri ha. Agba ha na ihe ịchọ mma ha na-ewusi ozi gbasara ibe ha ike site n'ahụ nke ha kama igosi ihe.
O nwere ike ịbụ ihe dị ịrịba ama na ụdị nke anyị emepụtaghị ihe oyiyi nke anụmanụ ma ọ bụ ihe ọ bụla ọzọ ruo mgbe Neanderthals, Denisovans na ndị ọzọ dị iche iche nke mmadụ agwụla. Ọ dịghị onye ji ya mee ihe na Eurasia agwakọta ihe ọmụmụ nke 300,000 ruo 40,000 afọ gara aga.
Mana n'Africa enwere mgbanwe n'isiokwu a na-apụta. Ndị nna nna anyị mbụ na-eji pigmenti onwe ha na akara ndị na-abụghị ihe atụ na-amalite na-ezo aka na akara ngosi nke otu dị iche iche dị ka ụyọkọ ahịrị ugboro ugboro - usoro dị iche iche.
Nkà ha dị ka ọ dịchaghị gbasara ndị mmadụ n'otu n'otu na ndị ọzọ gbasara obodo, na-eji akara ngosi dị ka nke a kanyere n'elu mkpọ ocher n'ọgba Blombos na South Africa, dị ka atụmatụ agbụrụ. Agbụrụ dị iche iche na-apụta, na otu - nke iwu obodo na mgbakọ gbakọtara ọnụ - ga-abụ ndị nketa nke Eurasia.
E degharịrị isiokwu a site The ihe n'okpuru ikike ikike Creative Commons. Gụọ ya edemede mbụ
