N'ime ọhịa ndị dịpụrụ adịpụ nke Siberia, ndị mmadụ na-amaghị ihe a na-akpọ Ket. Ha bụ ebo ndị na-akwagharị n'otu n'otu ka na-eji ụta na akụ na-achụ nta ma na-eji nkịta ọhịa eme njem.
Ụmụ amaala ndị a nke ọhịa Siberia, ndị a na-akpọ ndị Ket (ma ọ bụ "Oroch" n'akụkọ ụfọdụ), adịla anya na-adọrọ mmasị ndị ọkà mmụta gbasara mmadụ, ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme na-ee-ọbụna ndị na-anụ ọkụ n'obi UFO. Ihe kpatara nke a bụ n'ihi na mmalite nke ndị a ka bụ ihe omimi ruo ogologo oge.
Akụkọ ha, omenala ha, ọdịdị ha na ọbụna asụsụ ha pụrụ iche site n'agbụrụ ndị ọzọ a ma ama nke na ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na ha si na mbara ala ọzọ pụta.
Ndị Ket nke Siberia
Ndị Kets bụ ebo ndị Saịberịa, a na-ewerekwa ya dị ka otu n'ime agbụrụ kacha nta na mpaghara ahụ. Ọdịdị ha, asụsụ ha, na ụzọ ndụ ha si ebi ndụ na-eju ndị ọkà mmụta sayensị anya, ebe ụfọdụ na-azọrọ na ha na ebo ndị si n'Ebe Ugwu America na-emekọ ihe. Dị ka akụkọ akụkọ Ket si kwuo, ha sitere na mbara igwe. Gịnị nwere ike ịbụ n'ezie ebe ndị a yiri ka ha na-anọghị n'ebe ha nọ?
Aha a na-akpọ agbụrụ Siberia ugbu a bụ 'Ket,' nke a pụrụ ịkọwa dị ka 'mmadụ' ma ọ bụ 'mmadụ.' Tupu nke a, a maara ha dị ka Ostyak ma ọ bụ Yenisei-Ostyak (okwu Turkic pụtara "onye ọbịa"), nke gosipụtara ebe ha bi. Ket bu ụzọ biri na etiti na obere ala nke Osimiri Yenisei, nke bụ ugbu a Krasnoyarsk Krai na mpaghara gọọmentị etiti Russia nke Siberia.
Ha na-abụbu ndị na-akwagharị akwagharị, na-achụ nta ma na-agbanwe ajị anụ dị ka squirrel, nkịta ọhịa, mgbada, oke ọhịa, na anụ ọhịa bea na ndị ahịa Russia. Ha na-amụ nwa mgbada na azụ̀ n’ụgbọ mmiri ka ha na-ebi n’ụlọikwuu ndị e ji osisi rụọ, ogbugbo birch, na pel. Ọtụtụ n'ime ihe omume ndị a ka na-eme taa.
Ọ bụ ezie na ọnụ ọgụgụ ndị Ket ka kwụsiri ike na narị afọ nke iri abụọ, n'ihe dị ka mmadụ 1000, ọnụ ọgụgụ ndị na-asụ asụsụ Ket ejirila nwayọọ nwayọọ agbada.
Asụsụ a pụrụ iche nke ukwuu, a na-ewerekwa ya dị ka “fossil asụsụ dị ndụ.” Nnyocha asụsụ e mere n’asụsụ Ket edugawo n’echiche bụ́ na e jikọtara ndị a na ụfọdụ ebo ndị America bi n’Ebe Ugwu America, bụ́ ndị si Saịberịa puku afọ gara aga.
Ket folklore
Dị ka otu akụkọ akụkọ Ket si kwuo, ndị Ket bụ ndị ọbịa sitere na kpakpando. Akụkọ ọzọ na-ekwu na ndị Ket bu ụzọ bịarute na ndịda Siberia, ikekwe n'Ugwu Altai na Sayan ma ọ bụ n'etiti Mongolia na Ọdọ Mmiri Baikal. Otú ọ dị, mmalite nke ndị mwakpo n’ógbè ahụ mere ka ndị Ket gbaga n’ebe ugwu Siberia taiga.
Dị ka akụkọ akụkọ ahụ si kwuo, ndị a wakporo bụ ndị Tystad, ma ọ bụ "ndị mmadụ nkume," ndị nwere ike ịbụ ndị so na ndị mmadụ kere oge mbụ Hun steppe confederations. Ndị a nwere ike ịbụ ndị na-azụ anụ ọhịa na ndị na-azụ anụ ịnyịnya.
Asụsụ ndị Ket na-agbagwoju anya
A na-ekwenye na asụsụ ndị Kets bụ ihe kacha amasị ha. Iji malite, asụsụ Ket adịghị ka nke ọ bụla ọzọ a na-asụ na Saịberịa. N'ezie, asụsụ a bụ otu n'ime otu asụsụ Yeniseian, nke gụnyere asụsụ dị iche iche yiri nke a na-asụ na mpaghara Yenisei. Asụsụ ndị ọzọ niile dị n’ezinaụlọ a, ewezuga Ket, apụọla n’iyi ugbu a. Dị ka ihe atụ, e kwupụtara na asụsụ Yuugh agwụla n’afọ 1990, ebe asụsụ ndị fọdụrụnụ, gụnyere asụsụ Kott na Arin, nwụrụ ka ọ na-erule narị afọ nke iri na itoolu.
Ekwenyere na asụsụ Ket nwekwara ike ịla n'iyi n'oge na-adịghị anya. Dika ngụkọ emere na narị afọ nke iri abụọ, ọnụ ọgụgụ ndị Ket ka kwụsiri ike n'ime iri afọ, ọ na-arị elu ma ọ bụ na-ebelata nke ukwuu. Ihe gbasara bụ ọdịda nke ọnụ ọgụgụ ndị Kets nwere ike ịkparịta ụka n'asụsụ mbụ ha.
Na ngụkọ 1989, dịka ọmụmaatụ, 1113 Kets ka a gụrụ. Ka o sina dị, ọ bụ naanị ihe dị ka ọkara n'ime ha nwere ike ịkparịta ụka na Ket, ọnọdụ ahụ nọkwa na-akawanye njọ. Dabere na nyocha Al Jazeera sitere na 2016, enwere “ikekwe naanị mmadụ iri na abuo ndị na-ekwu okwu nke ọma ka fọdụrụ - na ndị a kacha karịa afọ 60”.
Mmalite na North America?
Ndị ọkà mmụta asụsụ nwere mmasị n'asụsụ Ket n'ihi na a na-eche na ọ ga-esi na asụsụ proto-Yeniseian jikọtara ya na asụsụ ndị dị ka Basque na Spain, Barushaski na India, yana Chinese na Tibet.
Edward Vajda, onye na-amụ asụsụ akụkọ ihe mere eme nke Mahadum Western Washington, atụpụtala na asụsụ Ket jikọtara ya na ezinụlọ asụsụ Na-Dene nke North America, nke gụnyere Tlingit na Athabaskan.
N'ikpeazụ, a chọpụtala na ọ bụrụ na echiche Vajda ziri ezi, ọ ga-abụ nchọpụta dị ukwuu ebe ọ bụ na ọ ga-enyekwu nkọwa n'isiokwu nke otu esi edozi America. Ewezuga njikọ asụsụ, ndị gụrụ akwụkwọ nwara igosipụta njikọ mkpụrụ ndụ ihe nketa n'etiti ndị Kets na ụmụ amaala America iji kwado echiche njem njem ahụ.
Otú ọ dị, mbọ a apụtala nke ọma. Iji malite, ihe nlele DNA ole na ole anakọtara nwere ike metọọla. Nke abụọ, n'ihi na ụmụ amaala America na-ajụkarị inye DNA sample, a na-eji ihe nlele DNA sitere na ndị South America mee ihe kama.
Okwu ikpeazụ
Taa, o doghị anya otú ndị Ket bi na Saịberịa si bịa n’akụkụ a dịpụrụ adịpụ nke ụwa, ihe njikọ ha na ndị obodo ndị ọzọ dị na Siberia, na ma hà nwere njikọ ọ bụla na ụmụ amaala ndị ọzọ gburugburu ụwa. Mana njirimara pụrụiche nke ndị Ket na-eme ka ha pụta ìhè ma e jiri ya tụnyere ebo ọ bụla ọzọ dị n'ụwa; ihe kpaliri ọtụtụ ndị na-eme nchọpụta ka ha na-eche ma ha nwere ike ịbụ n'ezie na-esite na mbara ala - e kwuwerị, olee ebe ọzọ ha ga-esi bịa?
