Ndị ọkà mmụta sayensị ekwenyewo ogologo oge na ọnwa sitere na irighiri ihe ndị a hapụrụ mgbe mbara ala Mars nke a na-akpọ Theia (nke a makwaara dị ka "Thea") dakọtara na Ụwa. A nabatara ihe omume ọdachi a n'ọtụtụ ebe dị ka nkọwa na-eduga maka ka ụwa si nweta satịlaịtị ya, mana a ka nwere ọtụtụ ihe anyị na-amaghị maka oge a dị egwu n'akụkọ ihe mere eme nke ụwa anyị.
Mgbe ndị na-enyocha mbara igwe Apollo nyochara elu ọnwa, ha hụrụ ọtụtụ okwute dị iche iche nke yiri ka ha enweghị ebe. A maara iberibe akụkụ akụkụ ndị a dị ka okwute "blue-loop" n'ihi na ha na-acha anụnụ anụnụ na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ na ọdịdị anya ya mgbe a na-ele ya anya na-ebuli elu.
Ndị na-enyocha mbara igwe chọtara nkume ndị a pụrụ iche n'ọnwa n'oge ọrụ Apollo 14 na 1971. Kemgbe ahụ, ndị ọkà mmụta sayensị achọpụtala ụdị ụdị ahụ n'ebe dị iche iche na ọnwa. Ma ihe ha bụ kpọmkwem na ebe ha si bịa, ka bụ ihe omimi.
Na Jenụwarị 2019, ndị ọkà mmụta sayensị nọ n'Australia mere nchọpụta na-awụ akpata oyi n'ahụ, na-ekpughe na obere okwute nke ndị ọrụ ụgbọ mmiri nke ọnwa Apollo 14 wetara sitere n'ụwa n'ezie.
Ndị ọkà mmụta sayensị ahụ kwuru n’otu akụkọ e bipụtara n’akwụkwọ akụkọ bụ́ Earth and Planetary Science Letters na ọ pụrụ ịbụ na nkume ahụ so n’ihe ndị e kpofuru ekpofu n’ime ọnwa sitere n’ụwa n’ihi ikuku asteroid dakwasịrị mbara ala anyị ọtụtụ ijeri afọ gara aga.
A na-achịkọta okwute ndị ahụ n'oge ọrụ Apollo 14, bụ nke malitere na 1971 ma bụrụ ọrụ oghere nke atọ iji rute ọnwa nke ọma. Alan Shepard, Stuart Roosa, na Edgar Mitchell nọrọ ọtụtụ ụbọchị na-agbagharị n'ọnwa na-eme nyocha sayensị na nleba anya, ebe Shepard na Mitchell sonyeere njem dị awa iri atọ na atọ n'elu ọnwa.
Na mgbakwunye, ndị astronauts jiri ihe dị ka kilogram 42 nke nkume lọta. Nchịkọta ihe mkpofu nke ọnwa enyela anyị ọtụtụ ozi gbasara ihe mejupụtara na mgbanwe nke ọnwa.
Nnyocha e mere n'oge na-adịbeghị anya nke ụfọdụ n'ime ihe ndị a, Otú ọ dị, egosiwo na ọ dịkarịa ala otu n'ime nkume nkume Shepard na Mitchell chịkọtara nwere ike ịmalite n'ụwa.
Dị ka Prọfesọ Alexander Nemchin nke Curtin University's School of Earth and Planetary Sciences nke dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Australia si kwuo, ihe mejupụtara otu n'ime okwute ọnwa yiri granite nke ukwuu, nwere nnukwu quartz n'ime ya. Ọ bụ ezie na quartz na-emekarị n'ụwa, ọ na-esiri ike ịchọta ya na ọnwa.
Ọzọkwa, ndị ọkà mmụta sayensị nyochara zircon dị n'ime nkume ahụ, mineral nke sitere na otu neo-silicates dị na ụwa na ọnwa. Ha chọpụtara na zircon ndị a chọpụtara na nkume ahụ dabara n'ụdị mbara ala mana ọ bụghị ihe ọ bụla a chọpụtara na mbụ n'ihe gbasara ọnwa. Ndị ọkà mmụta sayensị chọpụtara na nkume ahụ na-etolite n'ime ebe ikuku na-ekpo ọkụ, nke ga-adị ụkọ na ọnwa.
Dị ka Nemchin si kwuo, nchọpụta ndị a na-enye ihe akaebe dị ịrịba ama na e keghị nkume ahụ na ọnwa, kama ọ sitere na Ụwa. Ọ kapụghị echiche ahụ bụ na nkume ahụ tolitere n'okpuru ọnọdụ yiri nke ahụ na-adị nwa oge na ọnwa, ma o kwubiri na nke a bụ ihe a na-apụghị ịgbagha agbagha.
Kama nke ahụ, ndị nchọpụta ahụ tụpụtara ohere dị iche. Ha chere na e bufere nkume ahụ na ọnwa ka e kechara ya, nke nwere ike ịbụ n'ihi mmetụta asteroid na Ụwa nwere ọtụtụ ijeri afọ gara aga.
Dị ka echiche a si kwuo, asteroid ahụ na Ụwa dakọtara ọtụtụ ijeri afọ gara aga, na-ewepụta irighiri ihe na nkume dị elu n'ime orbit, ụfọdụ n'ime ha rutere na ọnwa.
Echiche a ga-akọwa ihe mere nkume ahụ ji yie ka ọ nwere kemịkalụ kemịkalụ dabara na ọnọdụ mbara ala karịa ọnọdụ mbara igwe nke ọnwa. O kwekọrọ n'ihe ndị e kweere banyere ụdị ogbunigwe nke gbanwere Ụwa ọtụtụ ijeri afọ gara aga.
Dị ka ọtụtụ ndị ọkachamara si kwuo, asteroids na meteorites nwere ike ịkụda ụwa n'oge mmalite nke mmepe ya, na-akpata nnukwu nsogbu n'elu ya.
Ọzọkwa, a na-eche na ọnwa dịkarịa ala ugboro atọ nso n'ụwa n'oge oge a, na-eme ka o kwe omume na ọnwa na-emetụtakwa ihe irighiri ihe na-efe efe n'ihi ndakpọ ndị a.
Ọ bụrụ na echiche a ziri ezi, okwute ahụ ndị ọrụ ụgbọ mmiri Apollo 14 laghachiri bụ otu n'ime okwute ụwa kacha ochie achọpụtala. Nyocha zircon tinyere afọ nke nkume n'ihe dị ka ijeri afọ 4, na-eme ka ọ dị ntakịrị karịa kristal zircon nke dị na Western Australia dị ka nkume ụwa kasị ochie mara.
Nkume oge ochie ndị a nwere ike ịdị ka obere okwute na-enweghị atụ, mana ha nwere ike ịgbanwe ihe ọmụma anyị nwere banyere usoro mmalite nke ịdị adị nke ụwa.
N'elu, nke a bụ echiche izugbe banyere sayensị bụ isi. Mana enwere nwude pụrụiche na nchọpụta a. Dị ka ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị si kwuo, nkume ahụ eruteghị elu ọnwa n'onwe ya, kama site n'ụzọ ụfọdụ. Ha na-azọrọ nke a, na-ekwere na Silurian hypothesis.
Echiche Silurian na-akọwa n'ụzọ bụ́ isi na ụmụ mmadụ abụghị ụdị ndụ mmụọ mbụ malitere na mbara ala anyị nakwa na ọ bụrụ na e nwere ihe ndị merela ochie 100 nde afọ gara aga, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe àmà nile nke ha gaara efuworị ugbu a.
Iji dokwuo anya, ọkà mmụta sayensị na onye na-eme nchọpụta bụ Adam Frank kwuru na mpempe Atlantic, "Ọ bụghị ugboro ugboro ka ị na-ebipụta akwụkwọ na-enye echiche na ị naghị akwado." N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ha ekwenyeghị na ịdị adị nke mmepeanya oge ochie nke Time Lords and Lizard People. Kama nke ahụ, ihe mgbaru ọsọ ha bụ ịchọpụta otú anyị pụrụ isi chọta ihe àmà nke mmepeanya ochie na mbara ala ndị dị anya.
O nwere ike iyi ihe ezi uche dị na ya na anyị ga-agba akaebe maka mmepeanya dị otú ahụ - ka emechara, dinosaur dị adị 100 nde afọ gara aga, anyị makwaara nke a n'ihi na achọpụtala ihe ọkpụkpụ ha. Otú o sina dị, ha nọ ihe karịrị nde afọ 150.
Nke ahụ dị ịrịba ama n'ihi na ọ bụghị naanị afọ ole ma ọ bụ obosara ka mkpọmkpọ ebe nke mmepeanya a pụrụ ichetụ n'echiche ga-adị. Ọ bụkwa banyere ogologo oge ọ dị adị. Ụmụ mmadụ agbasawanyela n'ụwa niile n'ime obere oge dị ịtụnanya - ihe dịka 100,000 afọ.
Ọ bụrụ na ụdị ọzọ mere otu ihe ahụ, ohere anyị nwere ịchọta ya na ndekọ geological ga-adị ntakịrị ntakịrị. Nchoputa nke Frank na onye ode akwukwo ihu igwe ya Gavin Schmidt bu n'obi igosi uzo maka ichota mmepeanya miri emi.
Ya mere, ndị na-eche echiche nwere ike ịbụ eziokwu? Nke a ọ ga-ekwe omume na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ 4 ijeri afọ gara aga, mmepeanya dị elu dị ka anyị na-eme nke ọma na mbara ala a na ha nwere ike imetụta elu ọnwa. Anyị maara na ụwa na-eme atụmatụ na ọ bụ 4.54 ijeri afọ, ma nke a bụ nanị atụmatụ, ọ dịghị onye nwere ike ikwubi kpọmkwem mgbe e kere Ụwa, na ole mmepeanya ọ hụrụ n'ezie n'akụkọ ihe mere eme nke ya.
