Dị ka ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme na ndị ọkà mmụta ihe ochie si kwuo, ụmụ mmadụ tupu akụkọ ihe mere eme dị mfe, anụ ọhịa obi tara mmiri na-enwechaghị ihe ọmụma banyere sayensị ma ọ bụ nkà mmụta ọgwụ. A kwenyere n'ọtụtụ ebe na ọ bụ naanị na ịrị elu nke obodo-obodo Gris na Alaeze Ukwu Rom ka omenala ụmụ mmadụ na-aga n'ihu ruo n'ókè nke itinye onwe ya na ihe ndị dị ka bayoloji, ahụ ike, botany, na kemịl.
Ọ dabara nke ọma maka akụkọ ihe mere eme tupu oge eruo, nchọpụta ndị na-adịbeghị anya na-egosi nkwenye a ogologo oge gbasara "Age Nkume" bụ ụgha. Ihe akaebe na-apụta site n'akụkụ ụwa niile nke na-egosi nghọta ọkaibe gbasara arụ ahụ, physiology, na ọbụna ịwa ahụ dị adịla mbụ karịa ka e chere na mbụ.
Dị ka otu ndị ọkà mmụta ihe ochie si Australia na Indonesia si kwuo, otu ọgba dịpụrụ adịpụ nke Indonesia nwetara ihe àmà mbụ a maara nke ịwa ahụ n'ime ọkpụkpụ dị afọ 31,000 na-efunahụ ụkwụ aka ekpe ya nke ala, na-atụgharị uche n'akụkọ ihe mere eme nke mmadụ. Ndị ọkà mmụta sayensị kọrọ ihe a chọpụtara n'akwụkwọ akụkọ Nature.
Otu njem njem nke mejupụtara ndị Australia na ndị Indonesia chọtara ozu nke ụdị mmadụ ọhụrụ na East Kalimantan, Borneo, ka ha na-egwupụta ọgba nzu na 2020 na-achọ nka nkume ochie.
Nchọpụta ahụ tụgharịrị bụrụ ihe akaebe nke igbupụ ịwa ahụ nke izizi ama ama, tupu achọpụtara usoro ọgwụgwọ siri ike n'ofe Eurasia site na iri puku kwuru iri puku afọ.
Ndị ọkà mmụta sayensị mere atụmatụ na ozu ndị ahụ dị ihe dị ka puku afọ 31,000 site n'iji redioisotope mkpakọrịta nwoke na nwaanyị na-emekọ ihe n'ịtụ afọ ezé na sedimenti ozu.
Ịwa ahụ ibibi ụkwụ ọtụtụ afọ tupu e liri ya mere ka ọkpụkpụ na-eto n'ụkwụ aka ekpe nke ala, dị ka nyocha palaeopathological gosiri.
Ọkà mmụta ihe ochie bụ Dọkịta Tim Maloney, onye nyocha na Mahadum Griffith nke Australia bụ onye na-ahụ maka ihe gwupụtara n'ala, kọwara nchọpụta ahụ dị ka "nrọ na-emezu".
Otu ndị ọkà mmụta ihe ochie gụnyere ndị ọkà mmụta sayensị si Indonesian Institution for Archaeology and Conservation nọ na-enyocha ebe a na-edebe omenala oge ochie mgbe ha chọtara ebe olili ozu site na ihe nrịbama nkume n'ime ala.
Ha chọpụtara ozu nwa okorobịa na-achụ dinta nwere steepụ a gwọrọ ọrịa ebe e gbupụrụ ụkwụ aka ekpe ya na ụkwụ aka ekpe ya ka ọ gbachara ụbọchị iri na otu.
Okpokoro dị ọcha gosipụtara na ọgwụgwọ ahụ bụ n'ihi nbipụ karịa ihe mberede ma ọ bụ ọgụ nke anụmanụ, Maloney kwuru.
Dị ka Maloney si kwuo, onye dinta ahụ lanarịrị n'oké ọhịa dị ka ma nwata ma okenye e bepụ, na ọ bụghị nanị na nke a bụ ihe dị ịrịba ama, ma ọ dịkwa mkpa na ahụike. O kwuru na mkpịsị ụkwụ ya egosighi akara ọ bụla nke ibute ọrịa ma ọ bụ nchihịa pụrụ iche.
Tupu achọpụtara nke a, Maloney kwuru na ihe dị ka puku afọ 10,000 gara aga, e kwenyere na igbu mmadụ bụ ikpe ọnwụ na-apụghị izere ezere, ruo mgbe usoro ịwa ahụ na-akawanye mma n'ihi nnukwu ọha ọrụ ugbo.
Ọkpụkpụ ochie a chọtara na France kemgbe afọ 7,000 bụ ihe akaebe kacha dị ndụ na-egosi na e bepụ ya nke ọma. Ogwe aka ekpe ya na-efu site na ikpere ala.
Maloney kwuru na tupu nchọpụta a, akụkọ ihe mere eme nke enyemaka ahụike na ihe ọmụma mmadụ dị nnọọ iche. Ọ pụtara na ndị mbụ amụtala usoro ịwa ahụ dị mgbagwoju anya na-enye onye a ohere ịlanarị mgbe ewepụrụ ụkwụ na ụkwụ.
Dọkịta na-awa ahụ nke oge nkume ahụ aghaghị inweworị ihe ọmụma zuru ezu banyere arụrụ ahụ, gụnyere veins, arịa na irighiri akwara, iji zere ịkpata ọnwụ ọbara na ọrịa. Ịwa ahụ na-aga nke ọma tụrụ aro ụfọdụ ụdị nlekọta ahụike kpụ ọkụ n'ọnụ, gụnyere mkpochapụ mgbe niile mgbe arụchara ọrụ ahụ.
N'ikwu ya, nchọpụta a dị ịtụnanya bụ nkọwa na-adọrọ adọrọ n'oge gara aga ma na-enye anyị echiche ọhụrụ banyere ikike nke ụmụ mmadụ mbụ.
Emeritus Prọfesọ Matthew Spriggs nke Mahadum National University of Archaeology and Anthropology, onye na-etinyeghị aka na ọmụmụ ihe ahụ, kwuru na nchoputa a bụ "ihe dị mkpa e degharịrị akụkọ ihe mere eme nke ụdị anyị" na "na-egosikwa ọzọ na ndị nna nna anyị nwere amamihe dị ka anyị nwere. , na ma ọ bụ na-enweghị teknụzụ ndị anyị na-eji egwuri egwu taa”.
Spriggs kwuru na ọ bụghị ihe ijuanya na ndị mmadụ nọ n'afọ ndụ nwere ike ịzụlite nghọta nke ọrụ ime ụmụ anụmanụ site na ịchụ nta, ma nwee ọgwụgwọ maka ọrịa na mmerụ ahụ.
Taa, anyị pụrụ ịhụ na nwoke a bụ́ onye Indonesia tupu akụkọ ihe mere eme emewo ụdị ịwa ahụ dị mgbagwoju anya ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ afọ 31,000 gara aga. Ma anyị enweghị ike ikwere ya. Nke a bụ ihe àmà na-egosi na ụmụ mmadụ mbụ nwere ihe ọmụma banyere ọdịdị ahụ́ na nkà mmụta ọgwụ bụ́ nke karịrị nnọọ ihe anyị chere na ọ ga-ekwe omume. Otú ọ dị, ajụjụ ahụ ka dị: olee otú ha si nweta ihe ọmụma dị otú ahụ?
Ọ ka bụ ihe omimi ruo taa. Ma eleghị anya, anyị agaghị ama otú ndị prehistoric nkume afọ ndị mmadụ nwetara ha ọkaibe ọmụma. Mana otu ihe doro anya, nchọpụta a edegharịwo akụkọ ihe mere eme dịka anyị si mara ya.
