Ị nwetụla mgbe ị na-eche otú anyị si mara nke ukwuu banyere omenala na akụkọ ihe mere eme nke Ijipt oge ochie? Azịza ya dabeere na nchọpụta nke Rosetta Nkume na 1799. Nchọta nke chi ọma a mere ka ọ bụrụ isi ihe na-eme ka a kpọghee ihe omimi nke akwụkwọ akụkọ Egypt, na-enye ohere ka ndị ọkà mmụta nwee ike n'ikpeazụ ghọta asụsụ nke bụworo ihe omimi kemgbe ọtụtụ narị afọ.
Nkume Rosetta tụgharịrị sụgharịa iwu Demotic, asụsụ ndị Ijipt oge ochie na-adị kwa ụbọchị, gaa n'asụsụ Grik na akwụkwọ edemede. Nchọpụta a dị egwu meghere ụzọ maka ọtụtụ ihe ọmụma gbasara mmepeanya oge ochie, site na nhazi mmekọrịta ọha na eze na nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nkwenkwe okpukpe ha na ndụ kwa ụbọchị. Taa, anyị nwere ike ịmụ ma nwee ekele maka ọdịbendị ọgaranya nke ndị Ijipt n'ihi mbọ ike na-agwụ ike nke ndị ọkà mmụta na-akọwapụta ihe odide ndị dị na Rosetta Stone.
Dị ka ihe odide ndị Ijipt oge ochie, ruo ọtụtụ afọ, script Elamite linear bụ ihe omimi nye ndị ọkà mmụta na ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme. Usoro ihe odide oge ochie a, nke ndị Ilam ji mee ihe n’ebe bụ Iran nke oge a, emenyewo ndị na-eme nchọpụta ihe mgbagwoju anya kemgbe ọtụtụ iri afọ na ihe odide ya dị mgbagwoju anya na ihe ọ pụtara na-enweghị isi. Mana ọganiihu n'oge na-adịbeghị anya na ịkọwapụta edemede ahụ enyela olile anya na enwere ike ikpughe ihe nzuzo nke Elamite linear n'ikpeazụ.
Site n'enyemaka nke teknụzụ dị elu na otu ndị ọkachamara raara onwe ha nye, nghọta ọhụrụ banyere asụsụ oge ochie a na-apụta. Site na nhụta ndị dị n'ihe odide na ihe arịa dị iche iche ruo na algọridim kọmputa dị elu, a na-eji nwayọọ nwayọọ na-ejikọta mgbagwoju anya nke linear Elamite ọnụ. Yabụ, ndị ọkà mmụta emechaala agbawa koodu ahụ?
Otu ndị nyocha, nke nwere onye otu ọ bụla sitere na Mahadum Tehran, Mahadum Eastern Kentucky na Mahadum Bologna na-arụ ọrụ na onye nyocha ọzọ nọọrọ onwe ya, nwere. kwuru na ya akọwapụtala Ọtụtụ asụsụ Iran oge ochie a na-akpọ Linear Elamite. N’akwụkwọ ha bipụtara n’akwụkwọ akụkọ asụsụ German bụ́ Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archaologie, òtù ahụ kọwara ọrụ ha rụrụ iji chepụta ihe atụ nke asụsụ oge ochie a chọtara ma nye ụfọdụ ihe atụ nke ihe odide a sụgharịrị n’asụsụ Bekee.
Na 1903, otu ìgwè ndị ọkà mmụta ihe ochie nke France gwupụtara ụfọdụ mbadamba nkume ndị e dekwasịrị n’elu ha n’ebe a na-egwupụta ihe n’elu ugwu Acropolis nke Susa dị na Iran. Ruo ọtụtụ afọ, ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme kwenyere na asụsụ e ji mee ihe na mbadamba ihe metụtara asụsụ ọzọ a maara dị ka Proto-Elamite. Nnyocha e mere na-esote egosiwo na njikọ dị n'etiti abụọ ahụ siri ike na nke kacha mma.
Kemgbe a chọtara ihe mbụ ahụ, a chọtala ọtụtụ ihe ndị e dere n’otu asụsụ—ọnụ ọgụgụ ha taa dị ihe dị ka iri anọ. N’ime ihe ndị a chọtara, ihe kacha pụta ìhè bụ ihe e dere n’ọtụtụ mkpọ ọlaọcha. Ọtụtụ ìgwè amụwo asụsụ ahụ ma banye n'ime ha, ma ihe ka n'ọnụ ọgụgụ n'asụsụ ahụ ka bụ ihe omimi. N'ime mgbalị ọhụrụ a, ndị nchọpụta ahụ welitere ebe ndị otu nyocha ndị ọzọ kwụsịrị ma jirikwa ụfọdụ usoro ọhụrụ chọpụta ihe odide ahụ.
Usoro ọhụrụ ndị otu ahụ ji mee ihe na mbọ ọhụrụ a, gụnyere iji ụfọdụ mkpụrụokwu amaara na cuneiform atụnyere okwu ndị dị n'edemede Linear Elamite. Ekwenyere na a na-eji asụsụ abụọ ahụ eme ihe n'akụkụ ụfọdụ nke Middle East n'otu oge, ya mere, a ga-enwe ụfọdụ nrụtụ aka dị ka aha ndị ọchịchị, aha ndị mmadụ, ebe ma ọ bụ akwụkwọ edemede ndị ọzọ yana nkebiokwu nkịtị.
Ndị nyocha ahụ lekwara anya n'ihe ha kwenyere na ọ bụ akara, kama ikwu okwu, na-ele anya inye ha ihe ọ pụtara. N'ime akara 300 ha nwere ike ịchọpụta, ndị otu ahụ chọpụtara na ha nwere ike ikenye 3.7% n'ime ha na ụlọ ọrụ bara uru. N'agbanyeghị nke ahụ, ha kwenyere na ha akọwapụtala ọtụtụ asụsụ na ọbụna nyewo nsụgharị maka ụfọdụ n'ime ihe odide dị na mkpọ ọlaọcha. Otu ihe atụ, “Puzur-Sušinak, eze Awan, Insušinak [ikekwe chi] hụrụ ya n’anya.”
Ọrụ nke ndị nyocha ahụ enwetawo ụfọdụ obi abụọ site n'aka ndị ọzọ nọ n'ime obodo n'ihi ihe dịgasị iche iche nke metụtara ọrụ ahụ. Ụfọdụ ederede eji dị ka isi mmalite, dịka ọmụmaatụ, na-enyo enyo n'onwe ha. Ọ pụkwara ịbụ na e nwetara ụfọdụ n'ime ihe ndị e dekwasịrị n'asụsụ ahụ n'ụzọ iwu na-akwadoghị. Ọzọkwa, onye na-ede akwụkwọ kwekọrọ na akwụkwọ ahụ ajụla arịrịọ ka ọ kwuo banyere ọrụ ndị otu ahụ rụrụ.
