Okpukpe na ememe dị mkpa ná ndụ ndị Mexica, n'ime ihe ndị a kwa, àjà mmadụ pụtara ìhè, àjà kasịnụ a pụrụ ịchụrụ chi dị iche iche.
Ọ bụ ezie na àjà mmadụ abụghị ihe a na-eme nanị nke Mexica kama ọ bụ nke Mesoamerican dum, ọ bụ n'aka ha ka anyị nwere ozi kachasị, ma ndị sitere n'aka ụmụ amaala na ndị na-ede akụkọ Spanish. Omume a, na mgbakwunye na nke doro anya dọtara uche ha, ndị nke ikpeazụ ji mee ihe dị ka otu n'ime isi ihe ziri ezi maka mmeri ahụ.
E dere akụkọ ihe mere eme abụọ ahụ n’asụsụ Nahuatl na Spanish, tinyere ihe osise ndị dị n’ihe odide foto ndị ahụ, kọwara n’ụzọ zuru ezu ụdị dị iche iche e ji achụ àjà ụmụ mmadụ bụ́ ndị e mere na Mexico-Tenochtitlan, bụ́ isi obodo Mexica.
Àjà mmadụ nke Mexicas
Otu n'ime arụrụ arụ a na-emekarị na omenala Aztec bụ mmịpụta nke obi onye ahụ. Mgbe onye mmeri Spen bụ́ Hernán Cortés na ndị ikom ya rutere n’isi obodo Aztec dị na Tenochtitlán na 1521, ha kọwara ịgba àmà otu ememe oké egwu. Ndị ụkọchukwu Aztec, na-eji agụba obsidian dị nkọ, kụrie igbe ndị a chụrụ n’àjà ma were obi ha ka na-akụta ihe nye chi. Ha tụpụrụ ozu ndị ahụ na-adịghị ndụ na steepụ ụlọ elu Templo Mayor.
Na 2011, ọkọ akụkọ ihe mere eme Tim Stanley dere:
A na-arụrịta ụka na ọnụọgụ ahụ, agbanyeghị. Ụfọdụ na-ekwu na ihe dị ka 4,000 ka a chụrụ n'àjà n'oge ihe bụ n'ezie idokwasịrị anya nke Templo Mayor na 1487.
Ụdị 3 nke 'ememe ọbara'
Na Mexico tupu Hispanic, na karịsịa n'etiti ndị Aztek, a na-eme ụdị ememe ọbara atọ nke metụtara onye ahụ: ịchụ onwe onye ma ọ bụ ememe nke mmịpụ ọbara, ememe ndị metụtara agha na àjà ndị ọrụ ugbo. Ha ewereghị àjà mmadụ dị ka otu ụdị, kama ha kpụrụ akụkụ dị mkpa nke ememe ahụ dị ka mkpebi siri ike.
A na-achụ àjà ụmụ mmadụ karịsịa n’oge ememe na kalenda nke ọnwa 18, nke ọnwa ọ bụla nwere ụbọchị 20, kwekọọkwa n’otu chi. Ememe ahụ nwere dị ka ọrụ ya iwebata mmadụ n'ime ihe dị nsọ ma jee ozi iji mee ka a mara mmeghe ya n'ime ụwa dị iche iche dị ka nke kwekọrọ na eluigwe ma ọ bụ ụwa dị n'okpuru, na maka nke a, ọ dị mkpa inwe ebe mgbaba na inwe ememe. .
Ihe mkpuchi ndị e ji mee ihe gosipụtara àgwà dị iche iche, site na ọnọdụ okike n'elu ugwu ma ọ bụ ugwu, oke ọhịa, osimiri, ọdọ mmiri ma ọ bụ cenote (n'ihe banyere ndị Mayan), ma ọ bụ ha bụ ogige ndị e kere maka nzube a dị ka ụlọ arụsị na pyramid. N'ihe banyere ndị Mexica ma ọ bụ ndị Aztek nke dịlarị n'obodo Tenochtitlan, ha nwere Ụlọ Nsọ Ka Ukwuu, Macuilcall I ma ọ bụ Macuilquiahuitl bụ ebe a na-achụ ndị nledo nke obodo ndị iro n'àjà, na-atụkwa isi ha n'elu osisi.
Ụlọ elu nke okpokoro isi: nchọpụta ọhụrụ
N'ọgwụgwụ afọ 2020, ndị ọkà mmụta ihe ochie sitere na National Institute of Anthropology and History (INAH) dị na etiti Mexico City facade dịpụrụ adịpụ na akụkụ ọwụwa anyanwụ nke ụlọ elu okpokoro isi, Huey Tzompantli de Tenochtitlan. N’akụkụ a nke ihe ncheta ahụ, ebe ịchụàjà bụ́ ebe a kpọgidere isi ndị ahụ a dọọrọ n’agha bụ́ ndị a ka wụfuru ọbara n’osisi n’ihu ọha iji sọpụrụ chi dị iche iche, okpokoro isi mmadụ 119 apụtawo, gbakwụnye na 484 ndị e buburu ụzọ hụta.
N'ime ihe ndị fọdụrụ na-achọta site n'oge Alaeze Ukwu Aztec, ihe àmà nke àjà ụmụ nwanyị na ụmụaka atọ (obere na ezé ka na-eto eto) pụtara, ebe ọ bụ na ọkpụkpụ ha na-agbanye n'ime ihe owuwu ahụ. A na-ekpuchi okpokoro isi ndị a na lime, na-eme akụkụ nke ụlọ ahụ dị nso na Templo Mayor, otu n'ime isi ebe ofufe na Tenochtitlán, isi obodo Aztec.
Huei Tzompantli
Ihe owuwu a, nke a na-akpọ Huei Tzompantli, bụ nke mbụ chọpụtara na 2015 mana ọ gara n'ihu na-enyocha ma mụọ ya. Na mbụ, a chọpụtala ngụkọta nke okpokoro isi 484 n'ebe a bụ ndị mmalite ya laghachiri ma ọ dịkarịa ala na oge n'etiti 1486 na 1502.
Ndị ọkà mmụta ihe ochie kweere na ebe a bụ akụkụ nke ụlọ nsọ a raara nye chi anyanwụ, agha, na àjà ụmụ mmadụ nke Aztec. Ha kọwakwara na ozu ndị ahụ nwere ike ịbụ nke ụmụaka, ndị nwoke na ndị nwanyị e gburu n'oge mmemme ịchụàjà ndị a.
Huey Tzompantli tinyere egwu n'ime ndị mmeri Spain
Ịtụgharị uche na Huey Tzompantli kụnyere ụjọ n'ime ndị mmeri Spen mgbe, n'okpuru iwu Hernán Cortés, ha weghaara obodo ahụ na 1521 wee kwụsị njedebe nke alaeze ukwu Aztek. Ihe ijuanya ya pụtara ìhè n'ihe odide nke oge ahụ (dị ka e hotara na mbụ). Ndị na-ede akụkọ ihe mere eme na-akọ ka isi ndị agha e nwụchiri achụpụ si chọọ tzompantli (“tzontli” pụtara 'isi' ma ọ bụ 'okpokoro' na "pantli" pụtara 'ahiri').
Ihe a na-emekarị n'ọtụtụ omenala Mesoamerican tupu mmeri Spanish. Ndị ọkà mmụta ihe ochie achọpụtala akụkụ atọ e ji wuo ụlọ elu ahụ, malite n’agbata afọ 1486 na 1502. Ma ihe a e gwupụtara n’afọ nke Mexico City oge ochie, bụ́ nke malitere n’afọ 2015, na-egosi na ihe oyiyi e mere ruo ugbu a abụghị nke zuru ezu.
A ga-edowe okpokoro isi n'ụlọ elu ahụ mgbe egosipụtachara n'ihu ọha na tzompantli. N'ihe dị ka mita ise n'obosara, ụlọ elu ahụ guzoro n'akụkụ ụlọ ụka Huitzilopochtli, chi Aztec nke anyanwụ, agha, na àjà mmadụ bụ onye na-elekọta isi obodo Aztec.
Ihe ịrụ ụka adịghị ya na ihe owuwu a bụ akụkụ nke otu n'ime ụlọ okpokoro isi nke Andrés de Tapia, onye agha Spen so Cortés, kpọtụrụ aha. Tapia kọwara na e nwere ọtụtụ iri puku okpokoro isi n'ihe a bịara mara dị ka Huey Tzompantli. Ndị ọkachamara achọpụtalarị ngụkọta nke 676 ma doo anya na ọnụ ọgụgụ a ga-abawanye ka ihe gwupụtara na-aga n'ihu.
Okwu ikpeazụ
Ndị Aztek chịrị n’etiti ebe bụ Mexico ugbu a n’agbata narị afọ nke 14 na nke 16. Ma na ọdịda Tenochtitlan n'aka ndị agha Spen na ndị ha na ha jikọrọ aka, e bibiri ọtụtụ akụkụ ikpeazụ nke iwu ihe ncheta ahụ. Ihe ndị ọkà mmụta ihe ochie na-achịkọta taa bụ akụkụ ndị gbajiri agbaji na ndị e zoro ezo site na mkpọmkpọ ebe nke akụkọ ihe mere eme Aztec.
