امپراتوری بیزانس بیشتر به دلیل کلیساهای باشکوه، موزاییک های زیبا و حفظ دانش باستانی شناخته شده است. با این حال، این امپراتوری همچنین نقش مهمی در تاریخ جنگ ایفا کرد. به ویژه، بیزانسی ها نوع جدید و پیشرفته ای از سلاح ها را به نام آتش یونانی توسعه دادند. اگرچه مورخان هنوز دقیقاً درباره نحوه عملکرد این فناوری بحث می کنند، اما نتیجه یک سلاح آتش زا بود که جنگ را برای همیشه تغییر داد.
در اوایل قرن ششم پس از میلاد، امپراتوری بیزانس به عنوان یک قدرت کوچک اما در حال رشد در منطقه مدیترانه شرقی وجود داشت. با این حال، پس از دهه‌ها درگیری با رقبای ساسانی خود در شرق و شمال، اوضاع برای قسطنطنیه و ساکنان آن بسیار بدتر می‌شد - آنها بارها و بارها مورد حمله روشمند ناوگان دشمن قدرتمند قرار گرفته بودند.
در سال 572 پس از میلاد، ناوگان عظیمی از دشمن اصلی قسطنطنیه - امپراتوری ایران - به تنگه بسفر رفتند و شروع به سوزاندن هر کشتی که به سمت خود می آمد، کردند. این محاصره دو ماه به طول انجامید تا اینکه سرانجام یک ماهیگیر محلی شجاع به نام نیکتاس، سایر ماهیگیران خود را با گلدان های پر از مایعات قابل اشتعال به نبرد با کشتی های دشمن هدایت کرد که وقتی به اندازه کافی نزدیک می شدند می توانستند به سمت مخالفان خود پرتاب کنند، اما در فاصله ای امن باقی می ماندند. این لحظه یکی از نقاط عطف بسیاری در تاریخ بیزانس بود.
یک قرن بعد، زمانی که اولین محاصره اعراب قسطنطنیه در سال‌های 674-678 میلادی آغاز شد، بیزانسی‌ها با سلاح آتش‌زای افسانه‌ای به نام «آتش یونانی» از شهر دفاع کردند. اگرچه اصطلاح «آتش یونانی» از زمان جنگ‌های صلیبی به طور گسترده در انگلیسی و بسیاری از زبان‌های دیگر مورد استفاده قرار گرفته است، این ماده در منابع بیزانسی با نام‌های مختلفی از جمله «آتش دریا» و «آتش مایع» شناخته می‌شد.
آتش یونانی عمدتاً برای آتش زدن کشتی های دشمن از فاصله ایمن استفاده می شد. توانایی این سلاح برای سوزاندن در آب آن را به ویژه قوی و متمایز می کرد زیرا از خفه کردن شعله های آتش توسط رزمندگان دشمن در طول نبردهای دریایی جلوگیری می کرد.
این احتمال وجود دارد که تماس با آب باعث تشدید شعله های آتش شود. گفته می شد که وقتی مایع مرموز شروع به سوزاندن کرد، خاموش کردن آن غیرممکن بود. این سلاح کشنده به نجات شهر کمک کرد و امپراتوری بیزانس را برای 500 سال دیگر بر دشمنان خود برتری داد.
گفته می‌شود که بیزانسی‌ها مانند شعله‌افکن‌های امروزی، در قسمت جلوی برخی از کشتی‌های خود نازل یا سیفن می‌ساختند تا آتش یونانی را بر روی کشتی‌های دشمن ببارانند. بدتر از آن، آتش یونانی معجون مایعی بود که به هر چیزی که با آن برخورد می کرد، خواه کشتی یا گوشت انسان، می چسبید.
آتش یونانی هم موثر و هم وحشتناک بود. گفته می شد صدای غرش بلند و دود زیاد شبیه نفس اژدها می داد.
کالینیکوس هلیوپولیس را اختراع آتش یونانی در قرن هفتم می دانند. طبق افسانه ها، کالینیکوس قبل از تصمیم گیری در مورد ترکیبی عالی برای یک سلاح آتش زا، مواد مختلفی را آزمایش کرد. سپس این فرمول به امپراتور بیزانس داده شد.
به دلیل پتانسیل ویرانگر آن، فرمول این اسلحه به دقت حفاظت از دانش بود. این تنها برای خانواده کالینیکوس و حاکمان بیزانس شناخته شده بود و از نسلی به نسل دیگر منتقل شد.
حتی زمانی که مخالفان آتش یونانی را به دست آوردند، نتوانستند این فناوری را تکرار کنند و کارایی این تاکتیک را نشان دهند. با این حال، به همین دلیل است که روش تولید آتش یونانی در نهایت توسط تاریخ فراموش شد.
بیزانسی ها فرآیند ساختن آتش یونانی را تقسیم بندی کردند به طوری که هر فرد درگیر فقط می دانست که چگونه قسمت خاصی از دستور غذا را که مسئول آن بود درست کند. این سیستم برای جلوگیری از دانستن کل دستور غذا طراحی شده است.
شاهزاده خانم و مورخ بیزانسی آنا کومنه (1083-1153 پس از میلاد)، بر اساس ارجاعاتی در کتابچه های نظامی بیزانسی، در کتاب خود الکسیاد شرحی جزئی از دستور پخت آتش یونانی ارائه می دهد:
این آتش با هنرهای زیر ساخته می شود: از درخت کاج و برخی از این گونه درختان همیشه سبز، صمغ قابل اشتعال جمع آوری می شود. این را با گوگرد مالیده و در لوله های نی می ریزند و مردان با استفاده از آن با نفس شدید و مداوم دمیده می شوند. سپس به این ترتیب با آتش در نوک برخورد می کند و نور می گیرد و مانند گردبادی آتشین بر چهره دشمنان می افتد.
اگرچه به نظر می رسد بخش مهمی از دستور غذا باشد، اما این دستور پخت تاریخی ناقص است. دانشمندان مدرن به راحتی می‌توانند چیزی بسازند که شبیه آتش یونانی باشد و خواص مشابهی داشته باشد، اما ما هرگز نمی‌دانیم که آیا بیزانسی‌ها از همین فرمول استفاده می‌کردند یا خیر.
مانند بسیاری از جنبه های فن آوری نظامی بیزانس، جزئیات دقیق استقرار آتش یونانی در طول محاصره قسطنطنیه ضعیف ثبت شده است و در معرض تفسیرهای متناقض توسط مورخان مدرن است.
ماهیت دقیق آتش یونانی مورد مناقشه است، با پیشنهاداتی از جمله نوعی ترکیب آتش زا مبتنی بر گوگرد، یک ماده قابل اشتعال مبتنی بر نفت/نپتا، یا یک ماده قابل اشتعال مایع در هوا. در هر صورت، آتش یونانی عمدتاً به عنوان یک سلاح دریایی قدرتمند استفاده می شد و در زمان خود بسیار مؤثر بود.
