Tez-tez sivilizasiyanın beşiyi adlandırılan Mesopotamiya, dünyanın ən qabaqcıl qədim mədəniyyətlərindən birinin - şumerlərin vətəni idi. Şumerlər Dəclə və Fərat çayları arasındakı torpaqlarda, indiki İraq ərazisində yaşayırdılar. Mesopotamiya kimi tanınan bu bölgə əkinçilik üçün münbit zəmin yaratdı və şumerlərin inkişaf etməsinə imkan verdi.
Təxminən eramızdan əvvəl 4500-cü ildə şumerlər mürəkkəb şəhər dövlətləri yaratdılar. Hər bir şəhər dövlətinin dini liderlər kimi kahinlər tərəfindən idarə olunan öz hökuməti və öz himayədar tanrısı var idi.
Hər bir şəhər-dövlətin mərkəzində böyük bir ziqqurat, öz tanrısına həsr olunmuş pilləli piramida quruluşu üstünlük təşkil edirdi. Bu heyranedici strukturlar dini mərkəzlər, inzibati mərkəzlər və güc simvolları kimi xidmət edirdi.
Şumerlər mahir tacir və tacir idilər. Uzaq-uzaqdan gələn malların mübadilə olunduğu gur bazarlar qurdular. Bu ticarət şəbəkəsi bu qədim şəhərlərə firavanlıq və zənginlik gətirdi.
Lakin şumerləri həqiqətən fərqləndirən şey onların yazı ixtirasıdır. Onlar mixi yazı adlı dünyanın ilk yazı sistemlərindən birini yaratdılar. Stylusdan istifadə edərək, paz formalı personajları iqtisadi əməliyyatlardan tutmuş dini mətnlərə qədər hər şeyi qeyd edən gil lövhələrə heyran edərdilər.
Şumerlər həm də müxtəlif sahələrdə qabaqcıl olmuş, bəşər sivilizasiyasına mühüm töhfələr vermişlər. Onlar əkinlərini suvarmaq və məhsuldarlığı artırmaq üçün suvarma sistemlərinin gücündən istifadə edərək kənd təsərrüfatında qabaqcıl texnikalar inkişaf etdirdilər.
Şumerlər astronomiyanı dərindən başa düşürdülər və səma hadisələrini izləmək üçün mükəmməl təqvimlər hazırladılar. Onlar astronomik biliklərini daha da nümayiş etdirərək ili qəməri aylara böldülər.
Şumer sənəti və sənətkarlığı bu dövrdə çiçəkləndi. Onlar mürəkkəb dizaynlar və gündəlik həyatlarının parlaq təsvirləri ilə zəngin şəkildə bəzədilmiş heyrətamiz heykəllər, zərgərlik və dulusçuluq məmulatları yaratdılar.
Ancaq qədim Şumerdə heç də hamı dinc deyildi. Şəhər-dövlətlər tez-tez bir-biri ilə münaqişələr və müharibələr aparırdılar. Şumerlər şəhərlərini işğalçılardan qorumaq üçün möhkəm divarlar və müdafiə tikililəri tikdilər.
Onların diqqətəlayiq irəliləyişlərinə baxmayaraq, Şumer sivilizasiyası sonda çökdü. Akkadlar və babillilər kimi müxtəlif qonşu xalqların bir sıra istilaları bir vaxtlar böyük Şumer şəhər dövlətlərinin süqutuna səbəb oldu.
Ancaq bu tarixi süquta səbəb olan başqa səbəblər də var. Müxtəlif şəhər-dövlətlər arasında daxili qarşıdurmalar və hakimiyyət mübarizələri onların birliyini daha da zəiflətdi.
Bundan əlavə, pisləşən kənd təsərrüfatı sistemi və qeyri-adekvat suvarma texnikası ərzaq çatışmazlığı və qıtlıqla nəticələndi. Ətraf mühitin pozulması və ticarət yollarının dəyişməsi Şumer şəhər dövlətlərinə də mənfi təsir göstərdi. Bu çoxsaylı təzyiqlər sonda Şumer sivilizasiyasının dağılmasına gətirib çıxardı, yeni imperiyaların yüksəlməsinə və bölgəyə nəzarəti ələ keçirməsinə yol açdı.
Bu gün bu füsunkar sivilizasiyadan qalanların hamısı onların bir vaxtlar qüdrətli şəhərlərinin xarabalıqlarıdır. Lakin onların mirası yaşayır. Şumerlər bəşər tarixinin gedişatını formalaşdıracaq çoxsaylı mədəni, texnoloji və sosial inkişafın əsasını qoydular.
Şumerlərin doğulduğu yer olan Mesopotamiya dünyada silinməz iz qoyub. Onların nailiyyətləri insan şüurunun inanılmaz imkanlarını xatırladan bizi ruhlandırmağa və heyrətləndirməyə davam edir.
Şumerin süqutu haqqında oxuduqdan sonra, haqqında oxuyun Gilqameş dastanı: Gilqameşin ölümlülüyün ən böyük dərk etməsi, sonra haqqında oxuyun Uruk: Qabaqcıl biliyi ilə dünyanı dəyişən bəşər sivilizasiyasının ilkin şəhəri.
